Hoog tijd voor innovatief denken in economische politiek

Somberheid troef

Paul Krugman is somber over de Europese economie. In zijn duur betaalde lezing gaf hij onlangs aan geen oplossing te zien voor de economische malaise van de eurolanden. Een andere collega, Harvard econome Carmen Reinhart was niet veel optimistischer. De Europese economie dreigt net als Japan een lange periode van stagnatie en deflatie te beleven. Hoge werkloosheid, toenemende armoede, geen of weinig groei, achterblijvend innovatie, aanhoudende schulden problemen en slechte banken zullen ons voor de afzienbare tijd blijven lastig vallen.

Standaardeconomen

De hopeloosheid van deze boodschap bevalt me geenszins maar ze is wel een duidelijke waarschuwing voor iedereen die zich in slaap heeft laten sussen met bezwerende opmerkingen over het einde van de euro en financiële crises. Het gevaar is groot dat met die opmerkingen de druk van de ketel is die dwingt beleidsmakers te zoeken naar oplossingen. Daarom is de boodschap van Krugman en Reinhart juist nu belangrijk. Maar ze maakt ook duidelijk dat standaardeconomen weinig innovatief zijn en met standaardoplossingen komen.

Krugman denkt niet dat de renteverlaging waartoe Draghi, de president van de Europese Centrale Bank, vorige week besloot, iets gaat uithalen. Hij noemt het een wanhoopsmaatregel. En inderdaad, het heeft er alles van weg dat deze maatregel nodig is om de negatieve effecten van de zogenaamde Draghi-oplossing van de eurocrisis te corrigeren.

ECB verricht geen wonderen

In juli 2012 kondigde Draghi aan dat hij alles, maar dan ook alles, zou doen om de euro overeind te houden. Het leek een wondermiddel. Vrijwel direct daalden de rentes op overheidsobligaties van de zuidelijke landen, en de rust keerde terug in de financiële markten. Nu leren wij economen dat wondermiddelen niet bestaan en dat iedere oplossing een prijs heeft. De vraag was steeds welke prijs we voor deze ingreep gaan betalen. Die prijs wordt nu duidelijk. Vooral de uitvoerders betalen de prijs, maar ook pensioendeelnemers doen dat. Daarbij komt dat de lage rente de zuidelijke landen de prikkel ontneemt om door te gaan met hervormingen.

Want de zogenaamde Draghi-oplossing had als direct effect dat de schuldpapieren van zuidelijke landen plotsklaps bijzonder aantrekkelijk werden voor banken en andere partijen. Ze konden nu papier kopen met een hoge rente zonder enig risico, want dat risico had Draghi afgedekt met zijn toezegging. Eén van de onbedoelde gevolgen was een grote toestroom van buitenlands kapitaal die de waarde van de euro omhoog stuwde. Van die dure euro hebben bedrijven die buiten het eurogebied hun producten en diensten afzetten veel last. Koppel de dure euro aan de aanhoudende bezuinigingen en het is niet zo verwonderlijk dat van een echt herstel van economische groei geen sprake is.

Ondertussen is de aanhoudend lage rente in ons land funest voor spaarders, en zeker voor pensioenfondsen die al jaren daardoor een veel te laag rendement halen. De Draghi-oplossing creëert zo haar problemen waardoor nieuwe maatregelen nodig zijn. De Draghi-ingreep van 5 juni 2014 was dus in feite een poging om het tij te keren dat de eerdere Draghi-oplossing heeft veroorzaakt. Maar of een nog lagere rente van de ECB banken gaat stimuleren meer krediet te gaan verlenen, is twijfelachtig. Krugman gelooft er niks van. Je kan een paard naar het water leiden maar je kan het niet dwingen te drinken. In een kwakkelende economie gaan bedrijven niet veel investeren. Ondertussen blijven bedrijven, overheden en zorginstellingen mensen ontslaan. De Rabobank kondigde aan 2.500 banen te schrappen.

Waar zijn de innovatieve denkers?

Een crisis is niet fijn, en het is maar al te begrijpelijk dat mensen blij reageren als de het einde van de crisis wordt aangekondigd. Maar het voordeel van een crisis is dat mensen problemen onder ogen willen zien en bereid zijn tot noodzakelijke veranderingen. Juist in dat opzicht schiet de boodschap van Krugman tekort. Net als zijn collega Reinhart, en andere standaardeconomen, heeft hij geen innovatieve ideeën die politici kunnen inspireren, zoals Keynes en Tinbergen dat deden in de jaren dertig.

Want Reinhart legt de nadruk op het aflossen van schulden. Dat is een oud idee. Krugman zou graag zien dat overheden de economie stimuleren. Dat is ook een oud idee. Het kabinet zet in op het snijden in de kosten van de zorgsector. Dat had Colijn in de jaren dertig kunnen bedenken. Piketty, de troeteleconoom van nu, komt niet veel verder dan een vermogensbelasting. Blijkbaar stagneert niet alleen de Europese economie, maar ook de standaardeconomie zit vast in oude denkpatronen en komt niet verder dan oude oplossingen.

Andere tijden, andere economie

Het wordt tijd voor iets anders, voor innovatie in ons denken. Ik geef een aantal voorbeelden. Wanneer de euro valt, wat vroeg of laat zal gaan gebeuren, ontstaat de kans op een ander monetair systeem, met meerdere munten, waaronder munten voor specifieke doeleinden. Er circuleren goede ideeën voor een circulaire economie waarin afval weer economisch nut heeft. Herman Wijffels en Klaas van Egmond pleiten voor investeringen in duurzame technologie, en het idee van een basisinkomen zou veel problemen van mensen zonder werk en met lage inkomens kunnen adresseren. Het herleven van de coöperatieve organisatievorm is beloftevol, net zoals de hernieuwde aandacht voor het ambacht. Belangrijk in dit alles is dat we ons gaan richten op de kwaliteiten van de samenleving, op dat wat echt belangrijk is en ophouden alle aandacht te geven aan kwantificeerbare grootheden zoals de economische groei, winst en het vermogen. Het is tijd voor een andere economie.