Jonge bankiers komen met oude waarden: gloort er hoop?

Cultuurkaart bankwezen

Afgelopen week mocht minister Dijsselbloem de ‘cultuurkaart’ in ontvangst nemen van vier jonge bankiers. In dit gezamenlijk initiatief van de Nederlandse Vereniging van Banken, de Vrije Universiteit Amsterdam en de Duisenberg School of Finance werkten 100 jonge professionals uit de financiële sector aan een profiel van waarden dat leidend zou moeten worden voor hun organisaties. De uitkomst is vijf kernwaarden: betrokken, ambitieus, dienstbaar, betrouwbaar en integer.

Dit leuke initiatief is een reactie op het lage vertrouwen in de financiële sector. Een onderzoek van Motivaction en Sustainable Lab in 2011 gaf aan dat 14 procent van de Nederlandse bevolking bankiers op hun woord gelooft, tegen 75 procent voor dokters, leraars of rechters. Een onderzoek van De Nederlandsche Bank in 2012 gaf vergelijkbare cijfers. Dat is ontstellend laag en heel schadelijk voor de financiële sector en voor de Nederlandse economie.

Bankwereld niet gevoelig voor kritiek

Dit lage vertrouwen werd gevoed door de indruk dat bankiers lange tijd niet erg gevoelig leken voor de kritiek vanuit de samenleving. In de ogen van bankiers daarentegen worden zij als zondebok gebruikt voor de financiële crisis. Zij hebben daar een heel andere visie over: Als er al sprake was van onethisch handelen, dan betreft dit maar een kleine groep bankiers, zoals bijvoorbeeld bij RABO bank bij de Libor affaire. Het overgrote deel van de bankiers is integer. Bovendien moet niet vergeten worden dat banken in de aanloop van de crisis weinig keus hadden, omdat de markt banken min of meer dwong om meer risico’s te nemen. De grote schade was verder vooral het gevolg van systeemrisico’s; de invloed van individuele bankiers was verwaarloosbaar en dus kan je hen daar niet verantwoordelijk voor stellen. Een laatste reden waarom kritiek afketste op het pantser van de bankier is dat bankiers inderdaad misschien wel hebzuchtig zijn, maar wie is dat niet?

...maar er is beweging

Het lijkt erop dat de jonge professionals in de financiële sector er toch anders in staan. Ook al is het impliciet, hun initiatief betekent een afwijzing van de bestaande praktijken en verdedigingslinies. Maar de vraag is wel of de cultuurverandering werkelijk zal plaatsvinden. Want de waarden die op de cultuurkaart prijken, staan ook al jaar en dag in de business principes van de leidende banken. In een onderzoek dat ik een aantal jaren geleden met mijn collega Bert van de Ven (Graafland en Van de Ven, 2011) gedaan heb naar de leidende waarden van tien grote internationale banken (waaronder RABO en ING), bleek dat waarden als integriteit, betrouwbaarheid, zorg voor de klant, kwaliteit en nauwkeurigheid bij de meeste banken al lang onderdeel van staand beleid vormen; althans op papier dan. Deze waarden op een grote kaart plakken en aan de minister aanbieden biedt dus nog geen garantie dat de banken daadwerkelijk de bakens zullen verzetten en op die manier het vertrouwen van de klanten zullen terugwinnen.

Maar zal er wel iets veranderen?

Of de jonge professionals een cultuurverandering kunnen afdwingen is afhankelijk van simultane aanpassingen op organisatie-, meso- en macroniveau. Een individuele werknemer zal moeite hebben het klantbelang voorop te stellen als de top van de bank daar geen ruimte voor geeft en de beloning binnen het bedrijf afgestemd blijven op het internationaal dominante aandeelhoudersmodel met winstmaximalisatie op korte termijn. Een individueel bedrijf zal op zijn beurt weer moeite hebben om verantwoordelijkheid voor het grotere geheel te nemen en het bestrijden van marktimperfecties, als die verantwoordelijkheid ook niet gedeeld wordt door andere bedrijven en daarvoor is zelfregulering op bedrijfstakniveau noodzakelijk. Verder is ook van belang dat de cultuurverandering geschraagd wordt door cultuurveranderingen in de internationale financiële wereld, vanwege de internationale concurrentieverhoudingen en druk. Tot slot zijn goede overheidsinstituties en effectief toezicht van groot belang voor gezonde concurrentieverhoudingen in de sector; dan gaat het niet alleen om anti-mededingingsbeleid, maar ook om adequaat toezicht en tal van instituties zoals belastingfaciliteiten en dergelijke.

Algemeen belang moet breed gedragen worden

Maar het werkt ook omgekeerd. De overheden en de ECB kunnen niet alle verantwoordelijkheid voor het algemeen belang zelf dragen. Daarvoor is de dynamiek in de markt te groot. Het toezicht zal altijd met gebreken gepaard gaan. De overheid zal ruimte moeten geven aan bedrijfstakorganisaties om zelf met initiatieven te komen die marktimperfecties terug dringen terwijl een gelijk speelveld tussen bedrijven gehandhaafd blijft. En bedrijfstakorganisaties kunnen bankcodes ontwerpen wat ze willen, maar zijn afhankelijk van de medewerking van individuele bedrijven. Terwijl ook het bedrijf weer afhankelijk is van de vraag of individuele medewerkers het ingezette beleid internaliseren en ernaar handelen.

Goed begin

En daar is de cultuurkaart een goed begin: als 100 jonge professionals in de grote banken hun betrokkenheid op de vijf genoemde waarden niet tot papierwerk beperken, maar ook concreet ernaar gaan handelen, dan is een eerste stap gezet om deugdzaamheid daadwerkelijk handen en voeten te geven in de praktijk van alle dag.

_{* Dit artikel is eerder verschenen in het Brabants Dagblad van 16 mei 2014.}

Referentie

Graafland, J.J., en B.W. van de Ven, 2011, The Credit Crisis and the Moral Responsibility of Professionals in Finance,  Journal of Business Ethics: 103, 4: 605-619