Kort: Toezicht maakt governance codes ingewikkeld, niet andersom

Inleiding

In het FD van 9 augustus betoogt Koen Perik dat de overmatige hoeveelheid governance codes het toezicht ingewikkeld maakt. Hij verzet zich tegen codes die leiden tot de industrialisatie van opleidingen en voortdurende educatie. Volgens hem voegen deze codes niets toe. Eerder werden soortgelijke zorgen geuit door hoogleraar corporate governance Mijntje Lückerath-Rovers, waarbij ze de kern van governance-relaties en langetermijnwaarde-optimalisatie benadrukt (FD 22-2-2017 en Me Judice 27-1-2023). Die kern betreft volgens beiden het ‘toezicht’.

Lückerath-Rovers stelde dat ‘de kern van iedere governance code is hoe bestuur en toezicht zich tot elkaar verhouden, met als doel het optimaliseren van de langetermijnwaarde voor de belanghebbenden van de organisatie’. Beide auteurs pleiten voor één gezamenlijke code om het toezicht over sectoren heen te vereenvoudigen. Hoewel er uitdagingen zijn, kunnen sectorexperts mogelijk bijdragen aan oplossingen. De Minister van Economische Zaken zou moeten overwegen om een sectoroverschrijdende ‘metacode’ in te voeren voor efficiënt toezicht.

Toezicht is een gevolg van governance codes, niet andersom

Als ethicus vind ik dat een vreemde voorstelling van zaken. Zowel Perik als Lückerath-Rovers missen dat toezicht van origine helemaal niet tot de kern van de governance codes behoort. Toezicht is een gevolg van governance codes, niet andersom. Omdat deze codes steeds meer gebaseerd zijn op binaire regels en steeds minder op ethische principes, hebben de auteurs van de codes in de loop van de tijd toezichthouders binnen hun gelederen uitgenodigd. En het zijn nu toevallig de toezichthouders die een andere code willen. Het is alsof je mensen op je verjaardag hebt uitgenodigd die vervolgens klagen dat het te gezellig is.

Het is alsof je mensen op je verjaardag hebt uitgenodigd die vervolgens klagen dat het te gezellig is.

In 2003 stond de commissie-Tabaksblat voor een uitdagende taak: het versterken van de naleving van de Corporate Governance Code. Een voorstel om geschillen tussen aandeelhouders en bedrijfsbesturen via de rechter te beslechten werd echter terzijde geschoven om overmatige ‘juridisering’ te vermijden. Maar recht bleek als onkruid. Een sprekend voorbeeld van deze sluimerende juridisering kwam in 2007 naar voren. In dat jaar trad een nieuwe bepaling van hoofdstuk 5.6 van de Wet op het financieel toezicht (Wft) in werking. Er werd verankerend wat eerder was vermeden: de incorporatie van de Corporate Governance Code in de wet zelf. Financiële beheerders moesten nu openheid geven over de naleving van de specifieke principes en best practices die de gedragscode voorschreef (art. 2:391 lid 5 BW). En als zij afweken, dienden zij dit te rechtvaardigen in lijn met het ‘comply or explain’-beginsel.

Juist deze juridisering heeft governance omgevormd tot een kwestie van ‘hoe bestuur en toezicht zich tot elkaar verhouden’. Voorheen was het simpelweg bestuur, zoals het woord suggereert: de ‘governance’ code. De essentiële bedrijfsethische vraag naar het ‘waarom’ en ‘waartoe’ van governance codes wordt niet beantwoord door zowel Perik als Lückerath-Rovers.

Slot

Moeten codes veranderen om toezicht gemakkelijker te maken? Of moeten er aanpassingen aan de codes worden gedaan omdat een sector behoefte heeft aan morele introspectie? Ik neig naar het laatste. Met Perik ben ik het eens dat al die codes geen meerwaarde hebben, maar dat komt juist doordat ze tegenwoordig voor toezichthouders worden geschreven, niet andersom. Governance codes maken het toezicht niet ingewikkeld, toezicht maakt governance codes ingewikkeld.