Trump bestrijdt globalisering met beleid van de vorige eeuw

President Trump

Vanaf 20 januari is Donald Trump officieel de 45ste president van de Verenigde Staten. Voor Trump worden het drukke dagen aangezien hij heeft beloofd er geen gras over te laten groeien en vanaf de eerste dag radicaal te zullen breken met de politiek van zijn voorganger. De ‘alles wordt anders en beter’ belofte geldt ook voor het economische beleid.

Maar wat Trump en de zijnen op economisch terrein gaan doen is vooral nog erg onzeker. Voor de regering Trump zal het aangekondigde terugdringen van het financieringstekort en de staatsschuld een uitdaging worden omdat men tegelijkertijd de belastingen wil verlagen en meer wil investeren in de verouderde infrastructuur van de VS. Ook het door de Republikeinen verfoeide Obamacare moet worden afgeschaft aangezien een deel van de financiering van dit systeem afkomstig is van belastingen opgebracht door Amerikanen die zelf wel in hun zorg kunnen voorzien. Het gevolg zal hoogstwaarschijnlijk een grote toename zijn van het aantal onverzekerden, waar dan een bij Trumps achterban populaire belastingverlaging tegenover staat. Trump belooft dat de gevolgen voor de verzekerden beperkt zullen zijn, maar onduidelijk is hoe hij dit denkt dit te gaan doen. Daarnaast wil hij bijvoorbeeld kolenmijnen heropenen, terwijl de energiesector juist over lijkt te gaan op andere –goedkopere en schonere -energiebronnen.

America first

Kortom, vooralsnog lijken onduidelijkheid en tegenstrijdigheid troef, maar op één punt is Trump wel glashelder: de internationale handel. Hij wil bij voorkeur banen die volgens hem naar het buitenland zijn verdwenen terughalen dan wel voorkomen Amerikaanse bedrijven banen naar het buitenland verplaatsen. En dit banenbehoud dan ook nog het liefst in die regio’s waar de desbetreffende industrietak is of was gevestigd. In deze –vaak traditioneel democratische gebieden - won Trump dan ook. De grote boosdoener in zijn ogen is de ‘oneerlijke’ internationale concurrentie. Hij staat hierin niet alleen; ook in Europa weerklinkt dit anti-globaliseringsgeluid. De Brexit is daarvan het meest sprekende voorbeeld. Trump’s maatregelen zijn op dit vlak bijzonder concreet. Ze variëren van terugtrekking uit het Trans-Pacific Partnership (TPP), het aanstellen van onderhandelaars die slechts het belang van Amerikaanse werknemers voor ogen hebben, de heronderhandeling van NAFTA, tot het onthullen van China als grote wisselkoersmanipulator. Bij elkaar betekent dit Trumpiaanse programma dat ‘the era of economic surrender will finally be over.’

Niet iedereen profiteert van handel

Nog niet zo lang geleden zou een dergelijke analyse als zijnde wereldvreemd terzijde zijn geschoven, maar nu Trump president wordt is dit niet meer mogelijk. Niet alleen kan Trump als president – grotendeels zonder inmenging van het Congres - vergaande handelsmaatregelen nemen, maar belangrijker is dat hij ook van wetenschappelijke zijde , althans zo lijkt het op het eerste gezicht, steun krijgt (Hufbauer en Jung, 2016). Recent onderzoek laat zien dat per saldo internationale handel welvaartsbevorderend is, maar dat de vaak gemaakte kanttekening dat niet iedereen in gelijke mate profiteert inmiddels een wel zeer vlijmscherpe rand heeft gekregen. Moderne globalisering blijkt vooral de middengroepen negatief te treffen.

Recent onderzoek laat zien dat per saldo internationale handel welvaartsbevorderend is, maar dat de vaak gemaakte kanttekening dat niet iedereen in gelijke mate profiteert inmiddels een wel zeer vlijmscherpe rand heeft gekregen.

De werkgelegenheids- en inkomenspositie van juist deze groep staat onder druk. Bovendien blijkt werkloosheid onder deze middengroepen langdurig en hardnekkig te zijn. Hoogopgeleiden en laagopgeleiden lijken relatief meer te profiteren van globalisering (Autor et al., 2016a). Vooral dit aspect van handel is een trendbreuk met het verleden. Deze ontevreden middengroepen hebben ook in belangrijke mate bijgedragen aan de verkiezingswinst van Trump (Autor et al., 2016b). De diagnose van Trump mag dan enig hout snijden, dat geldt bepaald niet voor zijn oplossingen die vooral getuigen van een poging economisch de klok terug te draaien naar de tijd dat de economische hegemonie van de VS onomstreden was. Maar de wereldeconomie is sindsdien veranderd.

Wat is het grote verschil met het verleden?

Traditioneel groeien door internationale handel mondiaal sterke sectoren, maar krimpen sectoren die niet opgewassen zijn tegen de internationale concurrentie. Dit is simpelweg de uitingsvorm van wereldwijde specialisatie: elk land doet waar het relatief goed is en door handel profiteren wij allemaal. Economen zien dit groei- en krimpproces vooral als een overgangsprobleem; mensen die ontslagen worden vinden na verloop van tijd werk in de groeiende sectoren. De krimpende sectoren protesteren uiteraard en wijzen op vermeend oneerlijke internationale concurrentie. Dit protest blijkt van alle tijden te zijn, denk aan het grotendeels verdwijnen van de textiel en scheepsbouw uit ons land. En economisch historici beschrijven dat er ook al in de negentiende eeuw veel weerstand was tegen de nadelige gevolgen van de eerste grote golf van globalisering.

Met horten en stoten werd echter in de loop van de tijd een antwoord gevonden. Het sociale stelsel dat vanaf de negentiende eeuw is opgebouwd kan in dit licht worden gezien evenals de opkomst van de vakbeweging. Ook zaken als meer, beter en toegankelijker onderwijs, en de creatie van een sociaal vangnet kunnen worden gezien als nationale oplossingen om met de nadelige gevolgen van globalisering om te gaan. In internationaal verband werd de Wereldhandelsorganisatie (WTO) opgericht om onder meer oneerlijke handel tegen te gaan. Dit antwoord op globalisering voldoet steeds minder aangezien het in belangrijke mate nog is ingericht op een niet meer bestaande economie: namelijk die van de traditionele sectoren waarin landen zich toeleggen op die sectoren waarin hun bedrijven een concurrentievoordeel hebben.

Steeds meer handel in taken

Internationale handel is echter meer en meer een kwestie van handel in hooggespecialiseerde taken geworden. De verhandelde goederen en diensten zijn steeds minder te identificeren met een enkele sector van de economie. Het is niet zozeer de auto-industrie die het goed doet in Duitsland, maar de ontwerpafdeling en de kwaliteitscontrole – andere onderdelen worden in gespecialiseerde bedrijven elders gemaakt en geïmporteerd. De tijd dat er aan de ene kant van een fabriek ijzererts naar binnen werd gereden en aan de andere kant auto’s naar buiten kwamen, behoort definitief tot het verleden. De traditionele bedrijfsleider heeft hierbij dan het nakijken.

Economie van de vorige eeuw

De conclusie van Trump is juist: middengroepen hebben het zwaar. Dat komt overigens niet alleen door globalisering maar ook door technologische vooruitgang, maar zelfs Trump ziet in dat een Muur tegen Robots zinloos is. Met zijn voorgestelde oplossingen mist Trump echter volledig het doel. Allereerst hoort zijn reactie – het beschermen van sectoren door meer protectionisme – meer thuis in economie van de vorige eeuw. Door een invoertarief kon destijds een hele sector worden afgeschermd. Nu gaat dat niet meer.

Voor zover Trump niet overgaat tot isolationisme van Noord-Koreaanse snit, geeft hij het foute en bovendien onwerkbare antwoord.

Moet om de moderne auto-industrie te beschermen een tarief worden geheven op de navigatieapparatuur, op de software, of op de banden? En kan de invoer van diensten die via internet worden geleverd überhaupt worden tegengegaan? Waar gaat een ICT dienst een ‘grens’ over en valt dat te controleren? Een invoertarief is tegenwoordig nog het best te vergelijken met een dichte muur in het midden van een fabriek. En zoals bij alle protectionistische maatregelen worden bedrijven beschermd maar niet de consumenten die geconfronteerd worden met te dure producten. Voor zover Trump niet overgaat tot isolationisme van Noord-Koreaanse snit, geeft hij het foute en bovendien onwerkbare antwoord. Wat dan wel te doen om de economieën van de VS en andere westerse industrielanden weer “great” te maken?

Globalisering vergt ander antwoord

De toegenomen specialisatie en fragmentatie van de internationale economie vraagt om een beleid dat niet langer sector-gebonden is. Mondiale technologische veranderingen zijn verschoven van het sectorniveau naar het individuele werknemers- of zelfs takenniveau. Het gevolg is dat de effecten van globalisering eerder specifieke beroepsgroepen zal treffen dan een gehele sector. Veranderingen worden daarmee onvoorspelbaarder en vooral ook minder goed controleerbaar. Ook een regionaal beleid gericht op het lokaal terughalen van banen, zoals Trump dat voor ogen heeft, is zinloos omdat productieprocessen in toenemende mate mondiaal mobiel zijn geworden. Bovendien keren er waarschijnlijk geen banen terug, maar robots. Zo besloot Adidas vorig jaar de productie van haar sportschoenen terug te halen van Zuidoost Azië naar Duitsland, maar dit leidt niet tot extra banen in Duitsland omdat de productie zal worden gerobotiseerd!

Focus dient op menselijk kapitaal te richten

Dit alles leidt tot een pleidooi voor een human capital-agenda, waarbij de negatieve effecten van globalisering op individueel niveau niet alleen gemitigeerd worden, maar landen als de VS en ook Nederland vooral beter van de voordelen van globalisering weten te profiteren. Dit vraagt om forse investeringen in het onderwijs, voor alle leeftijden en op alle niveaus, en voor zowel werkenden als niet werkenden. Het vraagt eerder om meer dan minder overheid en om een overheid die ook bijdraagt aan een gelijkere inkomensverdeling. Bovendien vraagt het om veel meer te investeren in een aantrekkelijk vestigingsklimaat waarbij slimme (buitenlandse) mensen en hun bedrijven uit zichzelf besluiten zich in landen als Nederland te willen vestigen. Het is het tegenovergestelde van een ‘hek om de VS’ filosofie van Trump. In plaats van krampachtig (en tevergeefs) banen te behouden, is een overheidsbeleid dat burgers productiever en weerbaarder maakt een veel beter antwoord op de structurele veranderingen in de wereldeconomie. Dit is niet alleen relevant voor de VS onder Trump maar ook voor Nederland waar de gevestigde politieke partijen- en liefst voor 15 maart - een antwoord moeten vinden dat het midden houdt tussen het domweg afwijzen of naïef omarmen van globalisering.

^{* Een verkorte versie van dit artikel is verschenen in het Financieele Dagblad van 9 januari,}

Referenties:

Autor, D.H., D. Dorn, en G.H. Hanson, 2016a, The China Shock: Learning from Labor-Market Adjustment to Large Changes in Trade , Annual Review of Economics, 8, 205-240.

Autor, D.H., D. Dorn, G. Hanson, en K. Majlesi, 2016b, Importing Political Polarization? The Electoral Consequences of Rising Trade Exposure , Working Paper, MIT. Cambridge, MA.

Hufbauer, G., en E. Jung, 2016, Evaluating Trump’s trade policies , Vox, 29 september 2016.

Trump, D.J., 2016, Declaring American Economic Independence , speech.