Boekrecensie: Ons geld is stuk En waarom bitcoin de oplossing is

Inleiding

“In Nederland hebben we misschien wel het beste geld van de wereld” stellen de auteurs in de inleiding. De euro is volgens hen een stabiele munt, banken zijn betrouwbaar en betalen gaat goedkoop en makkelijk. Niet echt een indicatie dat ‘ons geld’ stuk is zou je denken. Bepaalde maatschappelijke problemen die genoemd worden, zoals het bestaan van studieschulden - hebben niets met het financiële systeem te maken maar zijn een gevolg van politieke besluitvorming en de invoering van het leenstelsel. Door diverse oorzaken waaronder zeker de lage rente, zijn huizenprijzen inderdaad enorm gestegen. Maar juist door die lagere rente is wonen in een eigen huis op veel plaatsen in termen van maandelijkse rentelasten goedkoper dan zeg vijfentwintig jaar geleden. Dat veel jongeren moeilijk een huis kunnen kopen heeft ook te maken met zaken als leennormen die wederom gevolg zijn van politieke besluitvorming en niet van een kapot financieel systeem. In veel niet westerse landen is de situatie uiteraard minder rooskleurig. De hyperinflatie in bijvoorbeeld Venezuela is echter het resultaat van economisch destructief beleid, niet van een kapot geldsysteem. En inderdaad heeft niet iedereen in ontwikkelingslanden toegang tot banken en financiële diensten, maar dat geldt tevens voor toegang tot schoon drinkwater of onderwijs. Dat in Wit Rusland de bankrekeningen van demonstranten werden geblokkeerd, is geen bewijs dat er iets mis is met het geldstelsel. Er is daar iets mis met het politieke stelsel en de regering. Diezelfde regering zou je ook kunnen verbieden te gaan studeren. Dat wil echter niet zeggen dat daarom het onderwijs stuk is. Het vertrekpunt van het boek is dus niet erg sterk.

Geld en geldcreatie

Wat er volgens de auteurs vooral mis is met ons huidige geld is dat centrale - en commerciële banken er meer van kunnen creëren. Veel aandacht wordt besteed aan het wegvallen van het Bretton Woods stelsel, waarin de dollar was gekoppeld aan goud. Zonder een fysieke begrenzing op de geldcreatie viel een belangrijk disciplinerend mechanisme weg en konden overheden ongebreideld schulden aangaan. De kiem was gelegd voor de vermeende huidige onhoudbaarheid van ons geldstelsel. Als dit de denkrichting is, dan is bitcoin inderdaad een alternatief, omdat het begrensd is. Er kunnen maximaal 21 miljoen stuks in omloop komen. Die ‘schaarste’ wordt gezien als een groot goed, want het zou een rem zetten op inflatie. Er kan zelfs structurele deflatie optreden. Hoe een monetair systeem met een gelimiteerde aantal munten precies functioneert - en hoe dit bijdraagt aan ons aller geluk en welzijn - wordt niet echt duidelijk gemaakt. Een echte analyse van een economie met structurele deflatie wordt niet gegeven. In hoofdstuk acht wordt er kort op ingegaan aan de hand van het boek The Bitcoin Standard van Saifedean Ammous maar het is niet duidelijk in welke mate de auteurs deze totaal utopische flauwekul precies delen. En hoewel ze Ammous betichten van het feit dat hij niet beschrijft hoe de overgang naar een bitcoin economie zou verlopen, komen ze zelf wat dat betreft ook niet met een coherente beschrijving. Een gemiste kans. Hoe en op welke manier bitcoin precies een oplossing is voor alle problemen blijft onduidelijk.

Dat de gemiddelde burger uit een land als Nederland over zou willen stappen op een decentraal betalingssysteem is volstrekt onwaarschijnlijk.

Het andere wezenskenmerk van bitcoin is dat het een gedecentraliseerd (betaal)systeem is. Ook de voordelen van dat aspect komen niet lekker uit de verf, anders dan de bekende verhalen dat het burgers uit minder ontwikkelde of democratische landen de mogelijkheid geeft aan de incompetentie en censuur van hun machthebbers te ontsnappen. Maar wie wat langer nadenkt weet dat dit onzin is. Ja, het geeft de happy few in Venezuela de mogelijkheid tot kapitaalvlucht, maar niet veel meer dan dat. Het lost de problemen van het land zelf niet op. Het blijft er een puinhoop. En zoals de auteurs zelf stellen, bitcoin is niet anoniem. Analisten, en dus ook autoriteiten, kunnen het volgen. Als de politie in Nederland beslag kan leggen op cryptobezittingen van criminelen dan kan een beetje dictatuur dat ook op die van gewone burgers. Of het gebruik van crypto wordt totaal verboden zoals onlangs in China gebeurde.

Transactiekosten

Dat een decentraal systeem goedkoper is voor gebruikers dan een traditionele bank is ook allerminst een gegeven. Er is immers nog steeds een infrastructuur die gebruikt wordt en dat brengt kosten met zich mee. Echt Peer to Peer is het niet, want in plaats van één tussenpersoon (een bank) heb je er nu een heleboel (de miners). Die werken niet voor niks. De directe fees voor het betalen via het lightning network mogen laag zijn, de totale kosten van het gebruik van het netwerk zijn dat allerminst. Naast fees verdienen miners vooral een inkomen door de zogenaamde block subsidy. Dagelijks brengen ze op dit moment 900 nieuwe bitcoins in omloop en met een koers van $60.000 is dat een bedrag van $54.000.000. Dit zijn meer indirecte, maar reële kosten van het gebruiken van het netwerk die, als het minen van nieuwe coins ooit ophoudt, rechtstreeks in rekening gaan worden gebracht bij de gebruikers. Dit wordt op zich wel door de auteurs erkend maar tegelijkertijd wordt elders in het boek gezegd dat het doen van transacties heel goedkoop is. Ook hier ontbreken een samenhangende analyse en inzicht in bijvoorbeeld hoe hoog de totale kosten per transactie via het bitcoin netwerk nu echt zijn.

Bitcoin als betaalmiddel

Dat de gemiddelde burger uit een land als Nederland over zou willen stappen op een decentraal betalingssysteem is volstrekt onwaarschijnlijk. Die zit niet te wachten op vage verhalen over ‘democratische ecosystemen’ waaraan iedereen kan meedoen. Echt meedoen kunnen alleen technogeeks. Niet iedereen heeft de kennis of de ambitie om broncodes te bestuderen en algoritmes te schrijven. De meerderheid wil gewoon iets dat werkt. En dat hebben we al. Opvallend is de passage in hoofdstuk vijf waarin wordt geschetst hoe betalen met bitcoin werkt en hoe in de toekomst dit wellicht op dezelfde manier gaat als nu met contactloos betalen met een bankpas(!). De meeste bitcoinbezitters willen gewoon snel rijk worden en hopen op verdere koersstijgingen. Daarmee komen we op het zwakste deel van het boek. De ‘analyse’ van de prijsvorming van bitcoin. Volgens de Slagters stijgt de prijs door netwerkeffecten en een grotere ‘adoptie’. Daarvan is sprake als meer mensen bitcoin gebruiken. Wat precies met ‘gebruiken’ wordt bedoeld is niet echt duidelijk en er wordt geen onderscheid gemaakt tussen de enkele bezitters die het echt gebruiken als betaalmiddel of zij die het gewoon kopen om te speculeren op koersstijgingen. Van een positief netwerkeffect zoals bij het aangehaalde Facebook is hier geen sprake. Daar gaat door een toenemend aantal gebruikers de omzet, winst en waarde van dat bedrijf omhoog, doordat het met meer gebruikers interessanter wordt voor adverteerders. Ook zou de prijsstijging van bitcoin vergelijkbaar zijn met de toename van de beurswaarde van bijvoorbeeld autofabrikanten die werd veroorzaakt toen meer mensen auto gingen rijden (lees hogere adoptie). Totale nonsens. Anders dan een aandeel vertegenwoordigt bitcoin geen aanspraak op enige economische activiteit. Een ‘belegger’ kan alleen winst maken door aan iemand anders tegen een hogere prijs te verkopen en voor die koper geldt weer hetzelfde. Ad infinitum. Er is geen onderliggende kasstroom of waardecreatie waaruit de winst kan komen. De hogere ‘adoptie’ van bitcoin is niets anders dan dat er steeds meer mensen bitcoins bezitten in de hoop rijk te worden. Zolang dat mechanisme aanhoudt blijft de prijs stijgen. Maar zoals gezegd komt de winst van de één volledig uit de inleg van de ander. Daarmee is ‘beleggen’ in bitcoin ook volgens de in hoofdstuk zes gegeven definitie van de auteurs zelf, een soort decentraal piramidespel, hoewel ze dat in hetzelfde hoofdstuk ontkennen.

Slot

Er is veel meer in het boek waar de auteurs zichzelf tegenspreken of de plank misslaan. Ook verwijzen ze naar onderzoeken zonder bronvermelding. Dat allemaal bespreken vergt een boek op zich. Zonder twijfel is het met de beste bedoelingen geschreven en de auteurs zijn minder verblind dan andere bitcoin aanhangers. Maar dat heeft de kwaliteit niet geholpen. Aan de ene kant worden boude stellingen geponeerd en weidse vergezichten gepresenteerd. Aan de andere kanten worden tal van slagen om de arm gehouden. Een helder overtuigend verhaal blijft zo uit. De titel van het boek is vooral analoge clickbait. Het belooft veel, maar de inhoud maakt het helaas niet waar.