Een zware crisis
Een crisis lijkt in het begin altijd in slow motion te verlopen. Pas op het
moment dat je het doorhebt, versnelt de film naar 'real time' en voltrekt
zich een reeks van ongelukkige gebeurtenissen waar geen einde aan lijkt te
komen. Er gebeurt iets in een hoek van de wereld waarvan je denkt dat het
jouw land, jouw organisatie, jouw baan, of jouw familie niet raakt, maar voor
je het weet worden de gevolgen met de dag zichtbaarder. De corona crisis of
Covid-19 crisis is zo’n crisis. De bron van het Covid-19-virus waarde rond
in Wuhan, waar het voor een Chinese epidemie zorgde, maar toen het in
Italië werd aangetroffen sloeg de angst bij menig viroloog om het
hart. Niet bij de gemiddelde Nederlandse burger, maar dat veranderde snel
toen het in Noord-Brabant werd aangetroffen. West-Europa werd snel veroverd
door het virus en als laatste sloeg het virus aan in de Verenigde Staten. Op het moment dat de economie besloot tot een 'lockdown' werd snel duidelijk dat het op slot gooien van de economie voor een flinke
klap zou zorgen. Wie een economie in een staat van ‘lockdown’
brengt, doet eigenlijk iets dat sterk op een tijdelijke coma lijkt
(Krugman, 2020). Je wilt de patiënt in leven houden en daarvoor moet
alles wijken. Geld mag geen rol spelen. Wanneer de patiënt weer op eigen
kracht kan ademen is het goed om de coma langzaam doch zeker te beëindigen. En op dit punt hebben beleidsmakers en economen als adviseurs niet veel te
zeggen en hebben medische specialisten en wetenschappers het woord. Waar
economen wel wat over kunnen zeggen is welke consequenties een pandemie
heeft en wat een verstandige beleidsreactie is gegeven de ervaringen van vorige crises. De grote vraag is uiteraard of de ervaring van vorige crises geldt.
Nog meer dan andere crises lijkt deze crisis alle andere te
overtreffen. Volgens Ken
Rogoff
lijkt de huidige crisis iedere crisis van de afgelopen 150 jaar te
overtreffen. Dat zijn krasse woorden. Maar is het echt zo? Hieronder wil ik
een poging wagen om een ‘reality check’ te krijgen (en te geven) van hoe ernstig de zaken er voorstaan en om de zaak behapbaar te maken bekijk ik de staat van de
Verenigde Staten (VS), een land dat nog steeds een bepalende stem heeft in de wereld. Het is echter ook een land in verval, een land waar het onconventionele monetaire
beleid het nieuwe normaal is geworden en daarmee riskante trekken vertoont. En last but not least, het is een
land dat zijn lot in handen heeft gegeven van een ‘crackpot’. Ondanks
dit alles zijn de VS nog altijd een factor van belang in de wereld, ook al wordt er steeds meewariger naar dit land gekeken. Het is tekenend dat
Nobelprijswinnaar
Joe Stiglitz
de reactie van de Amerikaanse overheid als dat van een derdewereldland
kwalificeert: “The safety net is not adequate and is propagating the
disease. There is very weak unemployment insurance and people don’t think
they can rely on it.” (The Guardian, 22 april 2020).
Hoe erg is de klap?
De afgelopen weken werd de VS ruw wakker geschud wat het betekent wanneer het
land op slot gaat. De aanspraken op een werkloosheidsuitkering schoten
omhoog en waren nauwelijks in gewone grafieken te vangen. De afgelopen vier
weken hebben 22 miljoen werknemers een aanvraag voor een
werkloosheidsuitkering gedaan. En het getal wordt nog enigszins vertekend
omdat het aantal ‘ontmoedigde werknemers’ zich hebben teruggetrokken van de
arbeidsmarkt.
Voor het historische perspectief op de werkloosheidsontwikkeling is het goed om de naoorlogse periode in kaart te brengen (zie figuur 1) en dan ziet het er weliswaar nog redelijk uit. De werkloosheid voor maart schoot omhoog van 3,5 procent in februari naar 4,4 procent in maart van dit jaar (en het wachten is op de aprilcijfers). Voor een maand is dat een forse stijging en de voorspellingen van experts voor de wat langere termijn variëren van 12% tot 15% (Forbes,31 maart 2020)
Figuur 1: Werkloosheidspercentage Verenigde Staten, mannen en vrouwen, 1951-maart 2020
Bron: FRED, 2020
Is dat veel? Voor de naoorlogse Amerikaanse economie is dat gigantisch. Zijn dat een historisch gezien unieke getallen? Niet echt als we naar de Grote Depressie kijken (figuur 2). Dan zien we een werkloosheidspercentage dat van
praktisch nul in 1929 naar 25 procent in 1932 gaat. Dat hoge percentage is vooralsnog een percentage waar menig
economisch bureau zich nog niet aan wil wagen, hoewel sommige economen en
ook de Federal Reserve van St. Louis met een ruige berekeningen komen dat als
iedereen werkloos wordt die door de ‘lockdown’ niet kan doorgaan met werken
dat het percentage in de buurt van de 30 procent komt.
Figuur 2: Werkloosheid (percentages) Verenigde Staten, 1929-1942
Bron: Fred, 2020
Onzekerheid troef
Het belangrijkste gegeven van deze crisis is de ontsteltenis over de kracht van het virus en het besef dat een economie een 'lockdown' niet al te lang kan volhouden. Men weet dat de prioriteit bij de gezondheidszorg moet
liggen, maar het ongeduld om weer aan het werk te gaan is groot.
In het zoeken naar een oplossing of een uitweg heerst er fundamentele onzekerheid
Dit
dilemma zet de maatschappij op scherp en zeker de Amerikaanse economie, waar
het sociale vangnet gering is, de gezondheidszorg onder de maat en het
eigen verantwoordelijkheidsgevoel als ook de drang tot vrijheid sterk is. Maar in het zoeken naar een oplossing of een uitweg heerst er fundamentele onzekerheid, met andere woorden niemand weet hoe deze crisis zal verlopen.
Dat is ook sterk terug in te zien in het economisch debat in de VS. Baker et al. (2020) verzamelen gegevens op regelmatige basis over
beleidsonzekerheid in tal van landen en zo ook in de VS waar zelfs op
dagelijkse basis de onzekerheid wordt geregistreerd.
Figuur 3: Beleidsonzekerheid in de Verenigde Staten, 1 januari 1985-24 april 2020, op dagbasis
Bron: Database Baker et al. Economic Policy Uncertainty.
Figuur 3 laat de 'dagkoersen' in onzekerheid zien. De reeks is gebaseerd op basis van Amerikaanse nieuwsverslagen in
2000 kranten, waarbij men in artikelen zoekt naar de trits van ‘beleid’,
‘onzekerheid’ en ‘economie’ (of varianten daarvan). De waarden zijn genormaliseerd op 100 voor de periode 1985-2010, zodat alle waarden hoger dan 100 meer dan gemiddelde onzekerheid aangeven. En op dagelijkse basis zien we (zie figuur 3) over de periode 1985-2020
de gebruikelijke crises de revue passeren: de aanslag van 9/11, de
kredietcrisis, de eurocrisis, de brexitcrisis/verkiezing van Trump, en dan
de coronacrisis. In dat licht is deze crisis niet bijzonder. De hoge piek
in onzekerheid is groot maar we hebben het eerder gezien.
Toch is dat een verraderlijke conclusie omdat als
we een voortschrijdend gemiddelde gebruiken van een maand (zie figuur 4),
dan wordt opeens duidelijk dat de huidige crisis alle crises uit het recente verleden overtreffen; crises waarvan gedacht werd dat die niet overtroffen zouden kunnen worden. Met andere woorden, door een gemiddelde te nemen zijn veel crises uit het verleden punten in de tijd die met veel ophef en onzekerheid omringd waren, maar die onzekerheid nam in de beleving van pers en publiek dan toch weer redelijk snel af. Wat de huidige crisis uniek maakt is dat de paniek en onzekerheid en niet zo snel afneemt en vooralsnog op het moment van schrijven uitzonderlijk hoog is.
Figuur 4: Beleidsonzekerheid in de Verenigde Staten januari 1985- 24 april 2020 (30-daags voortschrijdend gemiddelde)
Bron: Database Baker et al. Economic Policy Uncertainty.
Baker et al. hebben ook een reeks geconstrueerd die teruggaat tot 1900 gebaseerd op de berichtgeving in een beperkt aantal kranten (te weten: Wall Street Journal, New York Times, Washington Post, Chicago Tribune, LA Times, en Boston Globe). Helaas hebben zij deze reeks niet ge-update tot april 2020. Indien we de huidige
reeks van beleidsonzekerheid zetten naast de oude reeks (1900-2014) dan
vertonen beide reeksen dezelfde ontwikkeling, hoewel de meer recente reeks de
onzekerheid op een iets lager niveau weergeeft. Het belang van deze blik in de verre geschiedenis is van belang om te zien hoe de huidige crisis zich verhoudt tot de echt grote gebeurtenissen als de twee wereldoorlogen en de Grote Depressie, maar ook enige vergelijkingsmateriaal biedt over hoe de Spaanse griep in de periode 1918-1920 in de VS zich verspreidde en de beleidsonzekerheid beïnvloedde.
Figuur 5: Beleidsonzekerheid in de Verenigde Staten januari 1900-maart 2020 (maandcijfers)
Bron: database Baker et al. Economic Policy Uncertainty, US Historical News-Based Policy Index
De conclusie op basis van
figuur 5 is echter overduidelijk: de beleidsonzekerheid is op dit moment
het hoogste in de afgelopen 120 jaar. Dat zegt veel maar natuurlijk niet
alles. Het vergelijken van crises in de tijd gaat volledig voorbij aan het
leed dat gepaard ging met neergang. De corona crisis valt in het niet bij
de gebeurtenissen die tijdens de eerste en tweede wereldoorlog
plaatsvonden. Of om het dichter bij huis te zoeken, de Spaanse griep heeft
van januari 1918 tot december 1920 een verwoestende kracht gehad
(wereldwijd 50 miljoen doden) die naar het zich laat aanzien niet herhaald
wordt. Maar de huidige onzekerheid geeft aan dat dit een moment is dat men
het echt niet meer weet.
Monetaire onzekerheid
Nu kan men deze onzekerheid afdoen met het argument dat om algemene
onzekerheid gaat waarover gerapporteerd wordt in de Amerikaanse kranten. En
journalisten hebben de neiging om in hyperbolen te denken om zo de strijd
om de aandacht te overleven. Er is echter ook onderzoek van Hested et al.
(2019) dat zich specifiek op de onzekerheid richt die vanuit de Federal
Reserve komt en hoe dat door kranten wordt geregistreerd en ook dat
onderzoek laat een hoge mate van onzekerheid zien in deze laatste maanden
(zie figuur 6); een onzekerheid die zelfs hoger is dan ten tijde van de
kredietcrisis.
Figuur 6: monetaire beleidsonzekerheid, januari 1985- maart 2020 (maandcijfers)
Bron: data Husted.
De huidige monetaire onzekerheid heeft derhalve een uitzonderlijk karakter
en op zich is dat ook niet zo gek. De activa die op de balans van de Fed
staan krijgen een nog heterogener en onbekender karakter dan voorheen, en
tegelijkertijd is het afbouwen van onconventionele activa van de
Fed (of zoals Trump dat beleid betitelt ‘funny money’) dat de laatste jaren langzaam op gang kwam abrupt gestopt. Daarnaast heeft de VS te maken met een
president die in menig persconferentie zijn eigen centrale bankpresident herhaaldelijk afvalt en zinspeelt op een
demotie van Powell. De Federal Reserve staat gelukkig op enige afstand van de regering en een
president moet met gegronde redenen komen om de president te
vervangen dan wel te demoveren (Conti-Brown, 2019), maar dit soort acties genereert alleen maar
nog meer onzekerheid. Gelet op de aanstaande verkiezingen is het te
verwachten dat deze ‘trigger-happy’ president voor nog meer onzekerheid zal
zorgen. Maar ten diepste wordt de onzekerheid gevoed door de groeiende
angst voor een experiment dat nog nooit in vredestijd is uitgevoerd: een
economie waarvan groot deel van de motoren noodgedwongen is uitgezet voor
het hogere doel: mensenlevens sparen.
“This time is different”
De economen Reinhart en Rogoff hadden ten tijde van een crisis het boek This time is different uitgebracht over acht eeuwen van financiële
crises met als basale boodschap: “We have been here before”. Er zijn altijd
overeenkomsten te bespeuren die tot de conclusie leiden dat de crisis
waarin je je bevindt niet zo uniek is als je eerst dacht. Op dit moment is het moeilijkste om de reeks van gebeurtenissen te voorspellen die in gang gezet worden
door een verraderlijk virus. En het belangrijkste dilemma van dit moment is
dat van gezondheid versus economie. Moet ‘social distancing’ oftewel de 1,5-metereconomie meer ruimte krijgen, ook al loop je het risico dat er weer
een nieuwe uitbraak komt? Als de Spaanse griep enige ervaring kan bieden
dan is het wellicht dat dit dilemma helemaal niet bestaat. Correira et al.
(2020) laten zien wat de Spaanse griep, die heerste van 1918 tot 1921, met de Amerikaanse economie
deed. De VS had 600 duizend doden te betreuren en als gevolg hiervan
ontstond een diepe recessie (de productie daalde met 18%) en een
aanzienlijke deflatie tot juli 1921. Op basis van de handelwijzen van
verschillende staten in de VS laten zij zien dat regio’s die eerder en
feller hebben ingegrepen niet alleen minder doden hadden te betreuren, maar
ook sneller economisch herstelden na de pandemie.
Het feit dat er nu veel onzekerheid heerst, suggereert dat het nog alle
kanten op kan gaan. En dat is toch op zekere hoogte ook zo. Hoe eerder een
economie zich weer op gezonde wijze kan herpakken des te beperkter de
effecten zullen zijn. Een verstandige beleidsmaker (Tetlock, 2018) zal
voortdurend proberen te leren van de ontwikkelingen die om zich heen
gebeuren en zijn of haar voorspellingen daarop bijstellen. De enorme onzekerheid geeft
echter ook alle partijen aan het publieke debat de gelegenheid om hun eigen
afweging te benadrukken. En daar zou wel eens het gevaar kunnen schuilen.
In tijden van fundamentele onzekerheid in de economie, zo benadrukte Keynes, zijn het de ‘animal spirits’ – niet-economische motieven en
irrationeel gedrag - van burgers in hun verschillende rollen die maken dat
er beslissingen worden genomen (Van Dalen en Koedijk, 2018). Een
belangrijke groep burgers zijn de leiders van een land en veel zal ook van
hen afhangen. De baanbrekende studie van Friedman en Schwartz (1963) naar
de studie van o.a. de Grote Depressie, liet onder andere zien hoe belangrijk de persoon is die op
de stoel zit van de Federal Reserve en hoe veel fout kan gaan wanneer door
toeval of pech ongeschikte leiders deze stoel bezetten.Veel is geleerd van
de fouten die zijn gemaakt tijdens deze crisis en ook de Grote Recessie
heeft veel leermateriaal opgeleverd, maar het gedrag van leiders die op het
verkeerde moment achter het stuur terecht komen kan zich vertalen in grote
fouten. Het voordeel van de laatste grote crisis is dat dit nog niet uit
het collectieve geheugen van instellingen is verdwenen en dat de meeste
beleidsmakers en -adviseurs weten dat niemand wel vaart zonder geluk en dat
maakt nederig. In het oog van de storm wordt zelfs het geluid van de
populisten gedempt.
Veel is geleerd van de fouten die zijn gemaakt tijdens de Grote Depressie en ook de Grote Recessie heeft veel leermateriaal opgeleverd, maar het gedrag van leiders die op het verkeerde moment achter het stuur terecht komen kan zich vertalen in grote fouten.
En de voedingsbodem voor extremisme is natuurlijk niet weg en zal ongetwijfeld terugkeren zodra de angst voor de crisis is weggeëbd. Adams-Prassl et al. (2020) geven op basis van data voor de VS en het Verenigd Koninkrijk welke categorieën van werknemers de grootste klap krijgen, en die bevinden zich voornamelijk onder jongeren, mensen met tijdelijke dienstverbanden en zzp'ers en lage inkomensbanen. Jongeren verwachten in de VS voor de korte termijn dat ongeveer 50 procent van hun inkomen weg zal vallen, en zelfs ouderen verwachten een teruggang van 20 procent. Het is genoegzaam bekend dat in de VS de verdeeldheid tussen aanhangers van republikeinen en democraten groot is. Momenteel is het algemene sentiment niet
gunstig voor Trump: men vindt dat hij te laat actie heeft ondernomen, men
vreest dat het ergste nog moet komen, en de meerderheid vreest ook dat hij
de ‘lockdown’ te vroeg zal beëindigen (Pew Reserach, 2020). De belangrijkste speler in
het populistisch geweld op dit moment is uiteraard Trump zelf: de leider van
een van de belangrijkste delen van de wereld heeft geen idee wat hij doet
en zijn ‘animal spirits’ hebben onverminderd de overhand in gedrag en
uitlatingen. Met de verkiezingen op komst zal Trump er alles - goedschiks of kwaadschiks - aan doen om de goede tijden zo snel mogelijk te laten terugkeren. In tijden van fundamentele onzekerheid en is dat een explosief mengsel.
Referenties:
Adams-Prassl, A., T. Boneva, M. Golin, en C. Rauh (2020) The large and unequal impact of COVID-19 on workers, Vox, 8 April 2020.
Baker, S., N. Bloom, S. Davis, en S. Terry (2020)
COVID-induced economic uncertainty and its consequences, Vox, 13 April 2020
Conti-Brown, P. (2019) What happens if Trump tries to fire Fed chair Jerome Powell? Brookings, Washington,
Correia, S., S. Luck, en E. Verner (2020) Pandemics Depress the Economy,Public Health Interventions Do Not: Evidence from the 1918 Flu. Versie 30 maart 2020.
Dalen, H. van, en K. Koedijk (2018), De kleine Keynes – Zijn vooruitstrevende visie samengevat,
Business Contact, Amsterdam.
Faria-e-Castro, M. (2020)
Back-of-the-Envelope Estimates of Next Quarter’s Unemployment Rate
, St Louis, Federal Reserve.
Friedman, M., en A. Schwartz (1963) A Monetary History of the United States, 1867–1960. National
Bureau of Economic Research, Cambridge MA.
Husted, L., Rogers, J., & Sun, B. (2019). Monetary policy uncertainty. Journal of Monetary Economics, first online.
Krugman, P. (2020)
Notes on the Coronacoma
, New York Times, 1 april 2020.
Pew Research (2020)
Most Americans Say Trump Was Too Slow in Initial Response to
Coronavirus Threat
, 16 april 2020.
Pew Research (2020)
Positive Economic Views Plummet; Support for Government Aid Crosses
Party Lines
, 20 april 2020.
Reinhart, C. M., en K.S. Rogoff (2009). This time is different: Eight centuries of financial folly. Princeton university press, NJ.
Tetlock, P. E., en D. Gardner (2016). Superforecasting: The art and science of prediction. Random House.