Europese mededingingsregels horen voetbal spannend te houden

Eredivisie niet nodig voor kwalificatie voor Europees voetbal

Twee jaar geleden wilde een aantal grote voetbalclubs een Europese Super League beginnen. Na massale protesten van fans, buitengesloten clubs en politici werd het plan afgeblazen. Maar een door Barcelona, Real Madrid en Juventus gesteunde organisatie, A22 Sports Management, heeft al weer een nieuw Super League-plan gepresenteerd (A22 Sports Management, 2023, MacInnes, 2023). Hiermee dreigt opnieuw een conflict tussen enerzijds de voetbalfans en anderzijds grote clubs en de miljardairs daarachter, die geld willen verdienen.

Volgens het nieuwe plan krijgt de Super League (ESL) 80 clubs (of misschien 60, maar dat is hier bijzaak). Die 80 clubs spelen in vier Europese divisies, met promotie en degradatie daartussen. Daarnaast spelen ze in hun eigen nationale competitie. Daarin kunnen clubs nog steeds landskampioen worden, maar ESL-clubs hoeven zich er niet meer te kwalificeren voor Europees voetbal (zolang ze niet uit de vierde Europese divisie degraderen). Andere clubs kunnen zich in de nationale competitie nog wel kwalificeren, voor de vierde Europese divisie.

Er zijn dus hooguit vijftien clubs die, vroeger of later, de Europese titel kunnen winnen, waaronder uit Nederland alleen Ajax - als die haar hoge financiële vermogen niet door slecht beleid verliest.

In de Europese topdivisie spelen twintig clubs. Waarschijnlijk zijn hooguit vijftien daarvan reguliere deelnemers, die zelden of nooit degraderen. De overige clubs zijn dan passanten, die vaker niet dan wel in de lucratieve topdivisie spelen. Daarom kunnen ze financieel, en dus ook sportief, niet echt tegen de reguliere deelnemers op. Er zijn dus hooguit vijftien clubs die, vroeger of later, de Europese titel kunnen winnen, waaronder uit Nederland misschien alleen Ajax (als die haar hoge financiële vermogen niet door slecht beleid verliest). Ajax krijgt dan in Nederland een monopolie op topvoetbal. Feyenoord en PSV spelen dan meestal in de tweede Europese divisie. Ook zij hebben de Eredivisie niet nodig voor kwalificatie voor Europees voetbal.

Maar genieten Ajax-fans niet juist meer, omdat zij de Europese titel kunnen winnen? Helaas zal dit niet vaak gebeuren. Meestal is Ajax hiervoor al omstreeks februari kansloos. De dan volgende verveling wordt niet langer goedgemaakt door de Eredivisie, want daar zijn de Amsterdammers vaak supervroeg kampioen. Elders in Europa leidt de ESL ook niet tot bijzonder veel plezier voor de gemiddelde voetbalfan (voor een uitgebreide analyse, zie Beck et al., 2022).

Voorstanders van de ESL benadrukken echter dat voetbal zonder ESL saaier wordt. Ook dat is juist. In Duitsland is Bayern München zelfs al elf jaar op rij kampioen. Echter, dit proces van afnemende spanning is onwettig, en dus te keren. Dit behoeft uitleg.

Concurrentievervalsing

Voetbalbonden en clubs zijn vanouds democratische verenigingen zonder winstoogmerk. Binnen de UEFA hebben bonden uit kleine landen de meeste stemmen. Binnen nationale bonden hebben kleine clubs de meerderheid. Dit leidde vroeger tot beleid dat kleine clubs versterkte.

Maar nu niet meer. Sinds 1998 dreigen grote clubs zo nu en dan de UEFA-competities te verruilen voor een ESL, tenzij de UEFA hen bevoordeelt. De UEFA is altijd voor deze dreigementen gezwicht (Pijetlovic, 2015). Clubs als Bayern hebben zo torenhoge inkomsten uit de UEFA-competities gekregen. Daarmee worden ze in eigen land vaker kampioen.

Dit beïnvloedt ook de economische mededinging. Clubs concurreren met elkaar om nieuwe fans, vooral in eigen land. Bayern concurreert met Dortmund en Leverkusen om fans, en niet of nauwelijks met Chelsea. Doordat Bayern nu vaker kampioen wordt, kiezen meer Duitse kinderen voor deze club. Bayern’s positie op de Duitse consumentenmarkt is dus versterkt. Anders gezegd, de mededinging is verminderd. Dit is mede het gevolg van Bayern’s torenhoge Europese inkomsten, en dus van het dreigen met een ESL door grote clubs waaronder ook Bayern (soms). In andere landen daalt de mededinging om dezelfde reden. Minder mededinging leidt tot hogere prijzen en lagere welvaart.

Daarom verbieden de Europese mededingingsregels “alle overeenkomsten tussen ondernemingen (…) en alle onderling afgestemde feitelijke gedragingen welke (…) ten gevolge hebben dat de mededinging (…) wordt verhinderd, beperkt of vervalst.” De dreigementen met een ESL zijn gebaseerd op onderling afgestemde gedragingen van grote clubs (dan wel onderlinge overeenkomsten). Ze hebben ten gevolge gehad dat de mededinging op nationale markten is verminderd. Ze zijn in strijd met de mededingingsregels.

Sinds 1998 dreigen grote clubs zo nu en dan de UEFA-competities te verruilen voor een Europese Super League, tenzij de UEFA hen bevoordeelt. De UEFA is altijd voor deze dreigementen gezwicht.

De ESL zelf is dat ook. Deze competitie berust (uiteraard) op een overeenkomst tussen clubs. Het business model achter de overeenkomst is vooral om voor grote clubs de mededinging in eigen land te beperken, zodat ze hogere prijzen kunnen vragen. Met het nieuwe ESL-plan bijvoorbeeld kunnen, als gezegd, nog hooguit vijftien clubs Europees kampioen worden, zodat deze clubs een sterkere positie krijgen op hun eigen nationale consumentenmarkt (voor een uitgebreide juridische analyse, zie Beck et al., 2022; Van der Burg, 2023).  

Overgewaaid uit Amerika

Dit business model komt uit Amerika. Daar spelen in de topcompetitie van het honkbal steeds dezelfde 30 clubs, wat de mededinging op lokaal en regionaal niveau flink beperkt. Hierdoor hebben deze clubs altijd hoge prijzen kunnen vragen. Zo was een wedstrijdticket in de Major League Baseball in 1960 gemiddeld vier keer zo duur als een ticket in de hoogste Engelse voetbaldivisie (Van der Burg, 2014). De beperking van de mededinging was ook toegestaan, want dankzij een ondernemerslobby gold de mededingingswet niet meer voor honkbal.

De Europese mededingingsregels kennen geen uitzondering voor voetbal. De Europese Commissie dient deze regels te handhaven. Zij moet dus zorgen dat grote clubs niet langer kunnen dreigen met een ESL, zodat de democratie van de bonden weer ongestoord haar werk kan doen. Het resultaat laat zich raden: minder ongelijkheid op de velden, meer mededinging, lagere prijzen en meer welvaart. Helaas is de Commissie hierin echter al 25 jaar nalatig geweest.

De beperking van de mededinging was ook toegestaan [in Amerika], want dankzij een ondernemerslobby gold de mededingingswet niet meer voor honkbal. De Europese mededingingsregels kennen geen uitzondering voor voetbal.

Opvallend genoeg is er in Europa wel aandacht voor een recente klacht van de Super League-lobby, vertegenwoordigd door A22 Sports Management. Die benadrukt dat de UEFA een monopolie heeft op het organiseren van Europese competities, en dit wil beschermen via sancties voor ESL-clubs. Dit zou de mededingingsregels schenden. De klacht ligt nu bij het Europese Hof. Als ze gehonoreerd wordt, is de ESL een stap dichterbij. Maar ook als de klacht niet gehonoreerd wordt (wat door het recente advies van de Advocaat Generaal iets waarschijnlijker is geworden), zal de uitspraak van het Hof in de toekomst mogelijk aanknopingspunten bieden voor nog weer een andere Super League (Van der Burg, 2023).

Slot

Echter, het UEFA-monopolie bij het organiseren van competities heeft het voetbal juist groot helpen maken (vóór de dreiging van een ESL), en zo welvaart gecreëerd. Het uiteindelijke doel van de mededingingsregels is meer welvaart. Daarom mag het niet te weerleggen feit dat de UEFA haar monopolie met sancties beschermt nu en in de toekomst niet te zwaar wegen, in geen enkele uitspraak. Veel belangrijker is namelijk de schending van de mededingingsregels op de consumentenmarkt, waar de (dreiging van) een ESL tot hogere prijzen leidt. Hieraan hebben de Europese Commissie en het Europese Hof tot nu toe weinig aandacht aan besteed.

Daarom zou de KNVB, namens (bijna) alle Nederlandse clubs, van de Europese Commissie een verbod op een Super League moeten eisen. Met zo’n verbod wordt het voetbal, vroeger in Engeland the people’s game geheten, opnieuw de sport van de mensen.

Referenties

A22 Sports Management (2023), The reasons why.

Beck, H., A. Prinz en T. van der Burg (2022) The League System, Competitive Balance, and the Future of European Football, Managing Sport and Leisure.

MacInnes, P. (2024) What are the new Super League proposals? The Guardian, 9 februari.

Pijetlovic, K. (2015). EU sports law and breakaway leagues in football. Dordrecht: Springer.

Van der Burg, T. (2014) Football business. Oxford: Infinite Ideas.

Van der Burg, T. (2023) European Super League: Why the AG Opinion may not dissuade other breakaways (which could be problematic), LawinSport.