Eindeloos drama
Het Griekse financiële drama lijkt geen einde te kennen. Voortdurend wordt in crisissfeer onderhandeld over terugbetaling, schuldreductie, verplichte
hervormingen en extra offers van de Griekse bevolking. Onder grote druk wordt steeds weer een korte-termijnoplossing gevonden waarmee crediteuren en
Griekenland even vooruit kunnen, totdat de nieuwe aflossing zich weer aandient. Een structurele oplossing lijkt ver weg. Het zwaard van Damocles blijft
maar boven de hoofden van de EU en Griekenland zweven. De verzameling van aflossingsschema’s van de Griekse buitenlandse schuld biedt een uiterst
zorgwekkende aanblik. Op dit moment moet nog tot ruim voorbij 2050 worden afgelost. De aflossing die voor de eerste helft van juni op stapel stond, is in
nerveuse stemming opgeschort tot eind juni. En de afloop wordt steeds minder zeker; een Grexit wordt een steeds reëlere optie. En zo struikelt de politieke
top van de EU van de ene Griekse crisis naar de andere.
Herhaling geschiedenis
Het is gevaarlijk om historische paralellen te trekken, maar een vergelijking met het Duitsland van na de eerste wereldoorlog dringt zich op. Duitsland
moest toen een enorme oorlogsschuld aan de overwinnaars aflossen, maar was daar niet toe in staat. Door te lenen in het buitenland kon de schuld worden
geherfinancierd totdat buitenlandse kapitaalverschaffers geen vertrouwen meer hadden in de aflossingscapaciteit van Duitsland en Duitsland niet langer in
staat was af te lossen. Uiteindelijk leidde dit tot een bezetting van het Ruhrgebied door de Fransen – om de terugbetaling van de schuld veilig te stellen
– en tot grote politieke instabiliteit in Duitsland. De rest is geschiedenis. De verschillen met de huidige Griekse crisis zijn natuurlijk groot. Een
bezetting van Grieks grondgebied door de EU ligt niet in de lijn der verwachtingen. Maar het gevaar van de overeenkomsten moet niet worden onderschat.
Herfinanciering van de Griekse schuld door buitenlandse geldschieters wordt steeds lastiger en de Griekse politiek wordt steeds onrustiger. Het is
onwaarschijnlijk dat het Griekse referendum definitief de rust zal terugbrengen. En herfinanciering alleen versterkt de Griekse economie niet. De blik
wordt met enige regelmaat richting Rusland gewend in de hoop daar een reddende engel te vinden. Dat zou een hoge geo-politieke prijs impliceren, met alle
onvoorspelbare gevolgen van dien.
Hoe betaal je een gigaschuld terug?
De kernvraag is: wat moet worden gedaan om de Grieken in staat te stellen die vermaledijde gigaschuld terug te betalen? Het huidige beleid lijkt op dat van
een bank die een in problemen gekomen huiseigenaar adviseert om alle niet strikt noodzakelijke uitgaven te schrappen en door te blijven bezuinigen totdat
de hypotheek kan worden afgelost: auto, TV en mobieltje de deur uit, koelkast en meubilair op marktplaats, een strak dieet van droog brood en plat water,
kachel op tien graden, kaarslicht na zonsondergang, et cetera. Het enige dat hiermee wordt onderdrukt is het ongenoegen onder het Europese electoraat over
die luie en potverterende Grieken die op “onze” kosten lummelend aan de waterkant genieten van de mediterrane zon, smakelijke Souvlaki en geestverruimende
Ouzo. Een dergelijk bezuinigingsbeleid leidt echter verder vooral tot ongelukken, ook in Griekenland. In hoog tempo wordt een financieel-economische
kwestie omgezet in een sociaal-maatschappelijk drama. En wat deze tragiek vooral dieptreurig maakt: het strenge EU-beleid lost niks-komma-nul op. Hiermee
wordt het publiek een rad voor de ogen gedraaid ten koste van miljoenen medeburgers aan de rand van Europa.
Lessen van Pen
De Groningse econoom Jan Pen werd niet moe om voortdurend te wijzen op het feit dat mijn uitgave jouw inkomen is. Wordt iedereen gedwongen te bezuinigen,
en niet slechts een paar huizenbezitters, dan neemt het totale inkomen af en daarmee ook de mogelijkheden om de schulden terug te betalen. Dat geldt ook
voor Griekenland in relatie tot de Europese belastingbetaler en – vooral – Duitse en Franse grootbanken. Door te hameren op verdergaande bezuinigingen
nemen de mogelijkheden van de Grieken om af te lossen eerder af dan toe. Dit neemt niet weg dat natuurlijk het nodige mis is met de Griekse economie.
Inefficiënte staatsbedrijven dienen te worden wakker geschud, de pensioenleeftijd moet zoals overal in Europa verder omhoog, het belastingsysteem dient
drastisch te worden hervormd, et cetera. Deze maatregelen zijn de kern van het laatste bod dat door Europa aan Griekenland is gedaan. Verstandige
suggesties die ook zonder de crisis aangepakt zouden moeten worden. De Grieken hebben overigens al het nodige gedaan: de arbeidsmarkt is
flexibeler geworden, staatsbedrijven zijn geprivatiseerd en de pensioenleeftijd lijkt hoger te worden. In het algemeen is het Griekse bedrijfsleven
concurrerender geworden ten opzichte van het buitenland. Desalniettemin is de Griekse economie onvoldoende verbeterd om licht aan het einde van de tunnel
te zien. Door te blijven hameren op verdere bezuinigingen neemt de verbittering in Griekenland alleen maar toe, terwijl een oplossing om de Grieken in
staat te stellen hun schuld volledig terug te betalen nog steeds niet is gevonden.
Dan maar een Grexit?
Een Grexit is zeker geen oplossing. Een overgang naar een (drastisch afgewaardeerde) Drachme zal de in Euro’s genoteerde schuld helemaal onbetaalbaar
maken; de Europese geldschieters zijn in dat geval in één keer al hun uitgeleende geld kwijt. Ook voor Griekenland wordt dit een drama. De Griekse overheid
zal niets meer kunnen lenen, ook niet in het binnenland. Dat betekent dat lopende overheidsuitgaven uit lopende belastinginkomsten moeten worden
gefinancierd, waardoor de overheid – in ieder geval op korte en middellange termijn – zal verschrompelen tot een rompstaatje. Buitenlandse leveranciers
zullen alleen willen exporteren naar Griekenland als direct bij de grens – in erg duur geworden Euro’s – wordt afgerekend. De schok voor de Griekse
economie zal enorm zijn, met alle riskante politieke gevolgen van dien aan de grens van de EU, vlakbij een deel van de wereld dat sowieso
permanent in brand staat.
Extra geld
Waar al veel vaker op is gewezen, is dat een deel van de Griekse schuld moet worden kwijtgescholden, zodat het land weer in staat wordt gesteld om te
investeren in structuurversterking van de Griekse economie, bijvoorbeeld door de haven van Piraeus verder in de vaart der volkeren op te stoten. En het
klinkt paradoxaal, maar door extra geld te lenen aan de Grieken kunnen ze eerder terugbetalen. Dat extra geld kan worden gebruikt voor nieuwe investeringen
in de economische infrastructuur, en niet slechts ten behoeve van herfinanciering van aflopende schuld, zoals nu het geval is. Alleen dan kan de Griekse
economie de juiste investeringsimpuls worden gegeven. Uiteindelijk moet worden gewerkt aan de terugbetaalcapaciteit van de Griekse economie. In de alsmaar
terugkerende crisisachtige discussies over afbetaling van de volgende tranche verdwijnt deze essentiële invalshoek uit het zicht en zal geen buitenlandse
investeerders naar Griekenland lokken. Opgejaagd door een labiel electoraat rijden de Europese toppolitici in volle vaart een doodlopende bezuinigingssteeg
in. Dat kan alleen tot grote ongelukken leiden.
* Dit artikel verscheen eerder in licht gewijzigde vorm in NRC Handelsblad van 15 juni 2015.
Te citeren als
Steven Brakman, Arjen van Witteloostuijn, “Grieks drama zonder finale”,
Me Judice,
2 juli 2015.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding ‘greek’ van raj (CC BY-NC 2.0)