Laatste begroting Rutte II is allerminst schokbestendig

Onderwerp:
21 sep 2016

Volgens sommige economen moet de overheid haar focus in de Miljoenennota op het overheidstekort loslaten met het argument dat de binnenlandse vraag geremd wordt. Dit bestrijdt Raymond Gradus. De begroting die het kabinet heeft opgesteld is allerminst schokbestendig voor een eventuele volgende crisis of het inzakken van de woningmarkt. Volgens hem moeten daarom de onevenwichtigheden in de arbeids- en woningmarkt worden aangepakt. Naast deze hervormingen kan de overheid wel meer doen om via investeringen de productiviteit aan te jagen.

Hoezo tekortfixatie?

Het kabinet Rutte II heeft zijn laatste Miljoenennota ingediend. Het begrotingstekort neemt af tot -0,7% van het bruto binnenlands product, lager dan het voornemen in het regeerakkoord, en het kabinet klopt zich daarmee op de borst. Volgens sommige collega’s leidt deze tekortfixatie tot het afknijpen van de binnenlandse economie, waardoor de werkloosheid te langzaam daalt. Cijfers wijzen in een andere richting. In een half jaar tijd zijn er 110.000 banen bijgekomen. De werkloosheid daalt volgens recente CBS-gegevens met maar liefst 1,1 procentpunt in een jaar. Vraag is of dit succes zich voortzet. Het CPB verwacht dat bedrijven voorzichtiger zullen worden met het aannemen van personeel vanwege de onzekerheid die de Brexit teweegbrengt. Misschien dat de werkgelegenheidsgroei weer zal vertragen, maar dan komt dit door het onvermogen van politici om dit soort crises op te lossen en niet door een zwakke binnenlandse vraag.

Kwetsbare woningeigenaren

Vooral de Randstedelijke woningmarkt draait als een tierelier. In Amsterdam zien we prijsstijgingen van 20% in een jaar tijd, hetgeen duidt op overspannenheid. De lage rente is daarbij behulpzaam, maar DNB-president Klaas Knot had onmiskenbaar een punt toen hij onlangs waarschuwde voor de kwetsbaarheid hiervan. Schuldenaren met hoge hypotheken komen in de problemen bij een stijgende rente. Voordat we er erg in hebben is een nieuwe bubbel gecreëerd met de vorige net achter ons. Het kabinet wakkert overigens de spanningen op de woningmarkt aan door maatregelen te nemen die de vraagzijde versterken. Zo wil men in 2017 tweeverdieners een hogere maximale hypotheek bieden. Meer voor de hand ligt het om maatregelen te nemen in de aanbodzijde, zodat sneller woninglocaties beschikbaar komen door bijvoorbeeld weinig aantrekkelijke winkellocaties een woonbestemming te geven en het restrictieve erfpachtsysteem in de hoofdstad af te schaffen.

Fragiele overheidsfinanciën

Dit betekent dat bij een volgende crisis de begroting harder geraakt zal worden. De hoeveelheid garanties en waarborgstellingen, zoals het Waarborgfonds Eigen Woning, is van € 240 miljard in 2008 tot € 475 miljard in 2016 toegenomen. Ook worden de belastinginkomsten conjunctuurgevoeliger. In de Macro Economische Verkenningen worden ten opzichte van het Centraal Economisch Plan deze inkomsten in 2017 met 1% van het bruto binnenlands product hoger geraamd en in plaats van te sparen worden deze meevallers opgemaakt. Dit knelt des te meer daar het huidige schuldniveau ruimschoots boven het niveau van voor de crisis ligt. Het lijkt tijden geleden, maar in de Miljoenennota 2009, enkele dagen na het omvallen van Lehman Brothers, voorspelde het kabinet Balkenende-Bos nog dat de overheidsschuldquote zou dalen naar bijna 35% in 2009. Zeven jaar later is de schuldquote ongeveer het dubbele van die voorspelling. Een nieuwe crisis van de omvang van de meest recente zou betekenen dat de schuldquote oploopt tot meer dan 100% van het bruto binnenlands product. Volgens de economische literatuur kan een overheidsschuld tussen de 80% en 100% van het bruto binnenlands product de reële economie schaden. Ondanks alles is de begroting dus beslist nog niet schokbestendig.

Investeringen gewenst

Extra overheidsinvesteringen, die de productiviteit moeten aanjagen, moeten dan ook gevonden worden door de consumptieve overheidsuitgaven te beperken. Al jaren geeft Nederland een steeds groter deel van haar collectieve uitgaven uit aan herverdelende uitgaven en dit gaat ten koste van groeibevorderende uitgaven in kennis en infrastructuur. Er zijn stappen gezet om de herverdelende uitgaven te verminderen maar met de verkiezingen in zicht werden deze deels teruggedraaid. Hier ligt dus nog een opdracht voor een volgend kabinet. Dit geldt ook voor een hervorming van de arbeids- en woningmarkt. Zo behoort de Nederlandse hypotheekschuld in verhouding tot de omvang van de economie tot de hoogste ter wereld. Een snellere afbouw van de hypotheekrenteaftrek in combinatie met een hervorming van de huurmarkt is noodzakelijk. Maar een dergelijke operatie zonder lastenverlichting is ondenkbaar. Ook daarvoor zullen de middelen gevonden moeten worden. Het is doodzonde dat de € 5 miljard lastenverlichting in 2016 is verjubeld zonder dat daar een hervorming tegenover stond.

* Dit artikel verscheen eerder in het Financieele Dagblad van 21 september 2016.

Te citeren als

Raymond Gradus, “Laatste begroting Rutte II is allerminst schokbestendig”, Me Judice, 21 september 2016.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Bron: Valerie Kuypers, Rijksoverheid

Links

Ontvang updates via e-mail