Rutte: laat focus op bezuinigen vallen!

Rutte op verkeerde pad

Het kabinet Rutte II heeft zijn laatste begroting gepresenteerd. Die zal weinig verrassend zijn en vooral in het teken staan van de verkiezingen voor de Tweede Kamer in maart volgend jaar. Belangrijker is de vraag waar wij staan met het begrotingsbeleid en of het huidige beleid wel het juiste is voor Nederland en Europa. Wij denken van niet en pleiten voor meer overheidsinvesteringen in de fysieke en menselijke infrastructuur. Nu de rente historisch laag is en de Nederlandse overheid bijna voor niets op de kapitaalmarkt kan lenen is de tijd daarvoor rijp. Niet alleen omdat dat leidt tot hogere binnenlandse bestedingen, maar ook omdat investeringen de productiviteit zullen verhogen.

Koerswijziging noodzakelijk

Die koerswijziging des te noodzakelijker omdat blijkt dat het buitensporig ruime monetair beleid van de Europese Centrale Bank er niet toe heeft geleid dat de reële vraag toeneemt. De ECB zet steeds weer nieuwe stappen om de rente naar beneden te krijgen. Haar ingrepen in de korte rente heeft deze zelfs onder nul gedrukt. Haar ingrepen in de lange rente door middel van massieve aankopen van vastrentend papier hebben deze ook voor triple A-papier dichtbij nul procent gebracht. De Europese geld- en kapitaalmarkten zijn daardoor totaal uit het lood geslagen, maar het doel van al deze bizarre operaties, de inflatie in de buurt van 2% te krijgen, blijkt geen stap dichterbij te komen.

Machteloos ECB-beleid 

Moet de ECB dit beleid voortzetten? Moet zij mogelijk ook na het voorjaar van 2017 doorgaan met aankopen van overheidsobligaties en bedrijfsobligaties om de lange rente extreem laag te houden? Haar koppige antwoord is ja, maar het zou nee moeten zijn. Vooral omdat het beleid ineffectief is. Het door ECB-aankopen van obligaties gecreëerde geld wordt in zwakke eurolanden niet in reële investeringen gestopt, maar verdwijnt in beleggingen in sterke eurolanden, zoals recente statistieken over de onderlinge vorderingen van nationale centrale banken (Target 2) uitwijzen. Het beleid leidt ertoe dat de sterke eurolanden over goedkope financiering kunnen beschikken, terwijl het beoogde doel, het het stimuleren van de economische groei in de zwakke eurolanden, niet wordt bereikt.

Zelfs de laatste trouvaille, het opkopen van bedrijfsobligaties, waarmee beoogd wordt bedrijfsinvesteringen rechtstreeks te bevorderen, helpt niet: grote bedrijven lossen gretig uitstaande leningen af om nieuwe uit te geven die kwalificeren voor het opkoopprogramma van de ECB. Daardoor wordt de rente voor deze bedrijven nog lager, maar dat leidt bepaald niet tot nieuwe investeringen. Ook op de financiering van het midden- en kleinbedrijf hebben de maatregelen geen positief effect, terwijl daar de risicopremies sinds de crisis torenhoog zijn en de groei van de economie voor een groot deel van deze bedrijven moet komen.

Overheid aanjager vraag

Om tot een gezonde groei van de economie te komen zit er daarom niets anders op dan het stimuleren van de reële vraag. En dat kunnen alleen regeringen doen, het beste via directe overheidsinvesteringen, want belastingverlagingen leiden in een recessief klimaat vooral tot hogere besparingen, nauwelijks tot hogere bestedingen.

Plannen zijn er genoeg: allereerst het Juncker-plan, met zijn investeringsimpuls van ruim €300 miljard waarvan de uitvoering nog maar nauwelijks zichtbaar is. Wegen, havens, dijken, windenergieparken, alternatieve energie, energiebesparing, infrastructuur voor dataverkeer, technisch onderwijs, beta-onderzoek, er liggen voldoende plannen om de overheidsinspanning, liefst samen met het bedrijfsleven, aanzienlijk op te voeren.

Landen met een laag overheidstekort, Duitsland en Nederland voorop, moeten de verlaging van hun helemaal niet hoge staatsschuld als budgettaire doelstelling voor de komende jaren laten vallen. De EU moet de aanwijzing dat het Nederlandse overheidstekort naar 0,5% moet schrappen. Deze tekortreductie is strijdig met een groeidoelstelling van 3% bbp, zoals onder meer oud-minister en oud-IMF-topman Johannes Witteveen ruim twee jaren geleden al in deze krant heeft aangetoond.

Technologische vernieuwing en werkloosheidsbestrijding moeten naast structurele hervorming van de arbeidsmarkt de hoogste prioriteit krijgen in het economisch beleid van de EU-landen. In Nederland wijst het recente pleidooi van VNO-NCW onder de titel NL Next Level ook in deze richting. De werkgeversorganisatie pleit voor een krachtige investeringsimpuls door de Nederlandse overheid, mede met het oog op de toenemende concurrentie uit de opkomende landen en het inzetten op hogere toegevoegde waarde.

Alleen een structureel stimulerend beleid van nationale overheden in de EU-landen kan de ECB bevrijden uit de impasse waarin zij door haar uitzichtloze monetaire beleid is geraakt en voorwaarden scheppen voor een terugkeer naar normale verhoudingen op de geld- en kapitaalmarkten. Dat vereist een duidelijke beleidsuitspraak van de regeringsleiders van de eurolanden en een opdracht aan de Europese Commissie er op toe te zien dat landen met een overschot of een klein tekort op de begroting dit beleid ook uitvoeren. Het effect daarvan op de groei van het bbp in Europa zal bepalen of de ECB ruimte ziet weer naar normale renteverhoudingen te streven.

Stimulering  op krediet

Het ontwerp van de Nederlandse begroting voor 2017 zal een daling van het toch al lage begrotingstekort te zien geven. Hier ligt een belangrijke taak voor de oppositie in het parlement om dit beleid met voorstellen voor extra overheidsinvesteringen bijgesteld te krijgen. Waarom zou Nederland het tekort niet tijdelijk kunnen verhogen tot 1,0% van het bbp? Gerichte investeringen verhogen de productiviteit en jagen de groei op (middel)lange termijn aan, waardoor de Nederlandse overheid uit zijn tekort kan groeien. In combinatie met de broodnodige hervorming van het Nederlandse belastingstelsel leidt dit tot een aanzienlijke versterking van onze economie.

^{* Dit stuk verscheen eerder in het Financieele Dagblad van 20 september 2016.}