Nederland moet zo snel als mogelijk aan NAVO-norm voldoen

Inleiding

Kort na de tweede wereldoorlog zat de schrik er nog goed in en was het duidelijk dat we onze landsverdedigingstaak hadden verzaakt. Ondanks dat in de opbouwjaren er vele noden waren was er brede consensus dat de Nederlandse defensie-uitgaven omhoog moesten. In het begin van de jaren vijftig steeg de collectieve uitgavenquote voor defensie van rond de 4% naar bijna 5% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) (Gradus, 2014). Eind jaren vijftig was dit echter gedaald tot 3% BBP. Het relatieve aandeel van defensie bleef daarna in de Koudeoorlog jaren ruim twintig jaar stabiel rond de 3% BBP. Vooral na de val van de Berlijnse muur is een daling van de Defensie-uitgaven in procenten BBP ingezet. Zo daalde de Nederlandse uitgaven van 2,5% BBP in 1989 – het jaar van de val van Berlijnse muur- naar 1,1% BBP in 2015. Inmiddels is een voorzichtige stijging ingezet en voor 2020 werd 1,4% BBP uitgegeven. In het coalitieakkoord staat het voornemen om in deze kabinetsperiode €10,7 miljard extra te intensiveren aan defensie. Structureel wordt €3 miljard (0,3% BBP) meer uitgetrokken.

Ook in andere Westerse landen daling van de Defensie-uitgaven

Uitgezonderd de VS en Oekraïne is de Nederlandse situatie van voortdurend dalende defensiequota sinds de Koude Oorlog internationaal gezien geen uitzondering. Figuur 1 toont de defensie uitgaven als percentage van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van Nederland, Oekraïne, Duitsland, Frankrijk, VS, Polen en VK. Gebaseerd op een database van Stockholm International Peace Research Institute worden in deze figuur de quota sinds 1989 weergegeven.

Figuur 1: Vergelijking defensiequote (als % BBP) VS, VK, Frankrijk, Nederland, Duitsland, Oekraïne en Polen

Binnen de NAVO is de afspraak gemaakt dat de aangesloten landen tenminste 2% van hun BBP aan defensie uitgeven. Een situatie waaraan Nederland en ook Duitsland al sinds de val van de Berlijnse muur niet meer aan voldoen. Maar ook Frankrijk en het VK, dat altijd belangrijke defensiemachten zijn geweest, zien hun uitgaven in percentage van het BBP fors dalen, met name in de jaren negentig. Overigens voldoen beide landen op dit moment nog wel net aan deze NAVO-norm. Voor de VS geldt dat de hoge defensiequote van de Koude Oorlog (6%) al lang verlaten zijn. In het laatste jaar van de regering Clinton werd 3% BBP aan defensie uitgegeven. Begin deze eeuw is de Amerikaanse defensiequote weer opgelopen, met name vanwege de oorlog tegen het terrorisme.

Vooral Oekraïne hogere defensie-uitgaven

Voor Oekraïne, dat eind 1991 uit de USSR trad, zijn sinds 1993 gegevens beschikbaar. Voordat de Russen in 2014 de Krim bezetten was de Oekraïense defensie-quota ongeveer 2% BBP. In 2015 werd door Oekraïne 3,3% BBP uitgegeven aan defensie en in 2020, het laatste jaar dat gegevens beschikbaar zijn, 4,1% BBP. Opvallend is dat Polen, dat de dreiging van de Russen zeer reëel neemt, amper meer dan 2% BBP uitgeeft. Blijkbaar gaat men ervan uit dat de NAVO-paraplu - en in het bijzonder die van de VS - volstaat. De recente uitlatingen van oud-President Trump die Poetin’s vredemissie in Oekraïne ‘geniaal’ noemde en de niet ondenkbeeldige kans dat hij in 2024 opnieuw President zal worden, geven aan dat Europa en ook Nederland nu absoluut prioriteit moet geven aan op het orde brengen van haar defensie-inspanningen.

Nederland moet Duitsland volgen met extra impuls

Op basis van het coalitieakkoord wordt in Nederland aan een defensiebegroting van iets meer dan €12 miljard voor 2024 en 2025 een bedrag van €4 miljard toegevoegd. Het CPB geeft overigens aan het niet waarschijnlijk te achten dat deze intensivering daadwerkelijk zal plaatsvinden. Als we aan de NAVO-norm willen voldoen, dan zal een verdere impuls van vele miljarden bovenop de €3 miljard uit het coalitieakkoord noodzakelijk zijn. Recent heeft Duitsland besloten om nog dit jaar €100 miljard extra te investeren in modernisering van het Duitse leger en daarmee de NAVO-norm al dit jaar te halen. Ook Nederland zal moeten volgen met een extra impuls voor defensie. Het CPB (2022) geeft in de coalitie-akkoord-doorrekening aan van een aanzienlijke onderuitputting van extra intensivering in 2024 en 2025 uit te gaan. Daarom is ook van belang dat dit bedrag elders op de begroting wordt gevonden door bezuinigen. De krapte op de arbeidsmarkt dwingt daartoe. Vooral in de zorg zijn de komende jaren heel veel extra arbeidskrachten nodig. Het CPB (2021, 2022) heeft berekend dat het zal gaan om circa 150.000 personen extra.[1] Dit komt omdat in de komende kabinetsperiode € 3,5 miljard extra aan zorg wordt uitgegeven boven op de stijging van de collectieve zorguitgaven in het basispad met ruim € 6 miljard (Gradus en Beetsma, 2021). Als het kabinet serieus werk wil maken van veiligheid en vrede in Europa zal defensie meer mensen en middelen moeten krijgen en zullen de besparingen in de zorg en sociale zekerheid (met uitgaven van ruim € 200 miljard) onontkoombaar zijn.

Voetnoten

Referenties

CPB (2021). Actualisatie Verkenning middellange termijn 2022-2025. CPB: maart 2021.

CPB (2022). Analyse economische en budgettaire effecten van het coalitieakkoord. 11 januari.

Raymond Gradus, “Heldere norm voor defensie wenselijk”, Me Judice, 25 september 2014.

Raymond Gradus, Roel Beetsma, “Nieuw kabinet laat alle budgettaire kaders los”, Me Judice, 30 december 2021.