Nieuw kabinet laat alle budgettaire kaders los

Expansief beleid

Waar Rutte III al inzette op een sterk expansief begrotingsbeleid, lijken bij Rutte IV alle stoppen te zijn doorgeslagen. Zo stegen de uitgaven volgens het Regeerakkoord van Rutte III met 7,9 miljard euro en daalden de lasten met 6,4 miljard euro. Dit is echter een peulenschil bij de voornemens van het nieuwe kabinet. Over de periode 2022 tot en met 2025 wil het kabinet Rutte IV 76 miljard euro extra uitgeven, al is de voorgenomen lastenverlichting met 5 miljard euro aan de bescheiden kant.

Ook toen leidde de budgettaire voodoo van het inboeken van hoge inverdieneffecten tot een gapend gat in de begroting.

Men verwacht in 2025 bijna 30 miljard extra uit te geven ten opzichte van het basispad van ongewijzigd beleid en daarmee in dat jaar toch slechts uit te komen op een tekort van 2,5% van het bruto binnenlands product (bbp). Dat laatste lijkt wensdenken. Er is gerekend met een inverdieneffect van maar liefst 42%.[1][2] Het idee is dat de expansie de groei aanjaagt en daarmee tot substantieel hogere belastinginkomsten leidt. Maar hoe reëel is dit voor een economie die al op volle toeren draait, en wanneer deze niet zodanig hervormd wordt dat de trend groei fors omhooggaat? Zonder dit inverdieneffect zou het begrotingstekort op circa 3¾% BBP uitkomen, ruim boven de norm uit het verdrag van Maastricht. We lijken terug in de jaren zeventig. Ook toen leidde de budgettaire voodoo van het inboeken van hoge inverdieneffecten tot een gapend gat in de begroting.[3]

Structureel tekort

Het regeerakkoord zet een doel voor het structurele tekort van 1¾% BBP, maar het is allerminst helder hoe dit moet worden bereikt. Om op dit doel uit te komen worden kennelijk belangrijke aanpassingen voorzien na 2025. Op de gezondheidszorg wordt op termijn 5 miljard bespaard. De invulling van de besparing roept echter veel vraagtekens op. Zo wordt de komende kabinetsperiode 3,5 miljard euro extra aan zorg uitgegeven boven op de stijging van de collectieve zorguitgaven in het basispad met ruim 6 miljard euro. Vanwege de daarmee samenhangende stijgende zorgpremies en –lasten heeft het CPB in de middellange termijnverkenning berekend dat de gemiddelde koopkrachtstijging nul zal zijn in 2022-2025.[4] De stijging van de extra zorguitgaven wordt in het Regeerakkoord weliswaar gecompenseerd door lastenverlichting maar onder de streep zal het koopkrachtresultaat nog steeds nihil zijn.  

Inflatie

Onnavolgbaar is bovendien de passage over inflatie. Hogere inflatie vormt ‘geen bedreiging voor de gezondheid van de overheidsfinanciën’. Tegenover hogere uitgaven staan ook hogere inkomsten, maar de begroting voor 2022 laat zien dat ook dit wensdenken is. De hogere energieprijzen worden voor bijna iedereen gecompenseerd. De mooie woorden van Rutte III over budgettaire spelregels en inkomstenkader worden daarbij echter moeiteloos terzijde worden geschoven.  

Limiet overheidsschuld overboord

De limiet op de overheidsschuld van 60%-BBP wordt overboord gezet, zo blijkt uit de budgettaire bijlage. Doordat de coronacrisis maar een beperkte economische impact lijkt te hebben en doordat de rente heel laag is, is het verleidelijk de schuld flink te laten oplopen om de verschillende wensen te honoreren. Hiermee wordt te gemakkelijk voorbijgegaan aan het feit dat alle extra uitgaven ook goed besteed moeten worden en dat een eventuele nieuwe crisis een grote impact kan hebben op de overheidsfinanciën.

Het is daarom onverstandig om nu de ruimte tot de zestigprocentnorm, en zelfs daarboven, te gaan verjubelen. En zelfs als er geen nieuwe crisis optreedt zijn alle nieuwe uitgaven niet “gratis”.

Dat geldt met name voor een financiële crisis. Zo’n crisis valt niet uit te sluiten, bijvoorbeeld wanneer de ECB onder inflatiedruk de rente moet verhogen. Het lijkt alweer een hele tijd geleden, maar in de Miljoenennota 2009, die enkele dagen na het omvallen van Lehman Brothers werd gepresenteerd, was de toenmalige Minister van Financiën Wouter Bos nog vol goede moed dat de economische recessie beperkt zou zijn. In die Miljoenennota verwachtte hij dat de overheidsschuldquote zou dalen naar 36 procent in 2011, het laagste niveau sinds men in 1814 begon met het registreren van de overheidsschuld. Enkele Miljoenennota’s later werd als gevolg van de financiële crisis een overheidsschuldquote van bijna 70 procent van het bruto binnenlands product (bbp) opgetekend, dus bijna 35%-punt hoger. Het is daarom onverstandig om nu de ruimte tot de zestigprocentnorm, en zelfs daarboven, te gaan verjubelen. En zelfs als er geen nieuwe crisis optreedt zijn alle nieuwe uitgaven niet “gratis”. De schuld die ermee wordt aangegaan moet uiteindelijk worden afgelost en die middelen zouden op een later moment wellicht beter kunnen worden besteed.

Slot

Dat het ook anders kan laat de nieuwe Duitse regering zien. Daar is afgesproken dat men zich vanaf 2023 weer gaat houden aan de zogeheten ‘schuldenrem’ die het aangaan van nieuwe overheidsschulden inperkt.[5] Bovendien heeft men afgesproken de belastingen niet te gaan verhogen. Daardoor is het noodzakelijk om keuzes te maken en te bezien waar omgebogen kan worden.[6] Hiermee gaat bovendien een signaal uit naar andere landen van het belang van het herstel van begrotingsdiscipline, hetgeen essentieel is voor zowel de financiële stabiliteit als de stabiliteit van de euro. Een Nederlandse overschrijding van de Europese begrotingsregels maakt het lastiger voor ons land om andere landen “bij de budgettaire les” te houden.

Voetnoten