Scepsis
Iedereen wil dat de overheid iets aan de hoge werkloosheid doet. Regering en politieke partijen lanceren banenplannen, maar daar wordt met veel scepsis
gereageerd. Ook wordt al decennia lang bezuinigd op het UWV. Recent is in het sociaal akkoord afgesproken dat de sociale partners zgn.’sectorplannen’
indienen die bedoeld zijn om op korte termijn de werkloosheid te reduceren. Deze sectorplannen worden veroordeeld op het feit dat ze geen extra banen
opleveren. Van het UWV wordt betwijfeld of het überhaupt een zinnige bijdrage aan de Nederlandse arbeidsmarkt levert.
Kortom, actief arbeidsmarktbeleid, of het nou structureel (UWV) of incidenteel (banen- en sectorplannen) is, staat in een kwade reuk. En dat is logisch
wanneer dat beleid wordt beoordeeld op het creëren van nieuwe banen. Dat doet het namelijk niet of nauwelijks. Dat is teleurstellend en zelfs frustrerend
voor politici die worden verondersteld ons land ‘uit de crisis’ te loodsen, maar het is simpelweg niet zo veel wat kabinetsbeleid op dit terrein
vermag.
Criteria
Het is dus niet logisch om actief arbeidsmarktbeleid puur te beoordelen op baancreatie op korte termijn. Het is zelfs onzinnig. Het enige dat op korte
termijn banen creëert, is een stijging in de vraag naar producten en diensten. De kabinetten-Rutte zijn, met lastenverzwaringen en bezuinigingen in dienst
van de EU-tekortnorm, op het terrein van stimulering van de economie niet overdreven ambitieus geweest om deze vraag in het binnenland te stimuleren.
Op zijn best zorgt een goed functionerende arbeidsmarkt, met als onderdeel daarvan het actief arbeidsmarktbeleid, voor een marginale verhoging van de
economische groei op langere termijn. Maar die zorgt niet automatisch voor substantieel meer banen. Economische groei komt voor een belangrijk deel tot
stand door het verhogen van de arbeidsproductiviteit door vervanging van arbeid door kapitaal, bijvoorbeeld door robotisering.
Actief arbeidsmarktbeleid en banenplannen dienen een heel ander doel dan het creëren van banen. Ze dragen als het goed is bij aan snellere en/of betere
matches op de arbeidsmarkt. Werkzoekenden en werkgevers met vacatures vinden elkaar niet ‘vanzelf’ door informatieproblemen. Zelfs in een periode van
hoogconjunctuur bestaat werkloosheid tegelijkertijd met openstaande vacatures. Het kost voor werkzoekenden simpelweg tijd en moeite om een baan te vinden
en voor werkgevers om een geschikte kandidaat te vinden.
De arbeidsmarkt werkt ‘beter’ in een hoogconjunctuur, omdat meer mensen van baan durven te veranderen. Daardoor ontstaan meer vacatures, zelfs wanneer er
geen netto banengroei is. Het grote probleem in een recessie is, naast het gebrek aan netto banengroei, de geringere mobiliteit. Minder mensen durven van
baan te veranderen en dat maakt het voor werklozen en nieuwkomers nog lastiger om een nieuwe baan te vinden.
Belang tijdens laagconjunctuur
Vooral in een recessie is actief arbeidsmarktbeleid hoofdzakelijk bedoeld om de narigheid van werkloosheid ‘gelijkmatiger’ te verdelen. Dat kan door
‘onderhoud aan menselijk kapitaal’, in de vorm van bij- en herscholing van werklozen en door actieve bemiddeling. Er komt geen baan bij, maar het streven
is om de werkloosheidsduur zo veel mogelijk te bekorten en waar mogelijk ‘nuttig’ te besteden. Zo wordt langdurige werkloosheid voorkomen.
Ook dit soort activiteiten krijgen overigens een slechte pers, zowel onder beleidsmakers als onder economen. Veel beleidsmakers vinden dat het UWV kan
worden opgedoekt omdat de markt (uitzendbureaus e.d.) veel beter zou zijn in het reduceren van informatieproblemen, daarmee negerend dat de arbeidsmarkt
ook veel informatieproblemen kent waarmee niet altijd geld verdiend kan worden. Veel economen klagen dat de instrumenten van actief arbeidsmarktbeleid niet
goed genoeg worden geëvalueerd. Wanneer dat wel gebeurt, wordt vaak vastgesteld dat het netto-effect nagenoeg nihil is. Dit komt deels door de wat rigide
eisen die een wetenschappelijk verantwoorde evaluatie stelt. Dat betekent onder meer dat wanneer kandidaten voor een re-integratieprogramma worden
geselecteerd op bijvoorbeeld motivatie, het eventuele effect van het programma wordt toegeschreven aan de motivatie van de deelnemers. Daarmee wordt het
geschatte netto-effect van het programma al gauw tot nul gereduceerd. Dat is niet altijd terecht.
De re-integratieinspanningen en ‘banenplannen’ van het actief arbeidsmarktbeleid worden terecht kritisch beschouwd. Veel van de sectorplannen lijken vooral
bedoeld om al geplande scholingsinspanningen in de sector door minister Asscher te laten meefinancieren. Maar de eenzijdige focus op
baancreatie en gemakkelijk te meten nettoresultaat (‘evidence based’!) zorgt ervoor dat maatregelen die wel degelijk bijdragen aan het onderhoud van
menselijk kapitaal en het verkleinen van het risico van langdurige of herhaalde werkloosheid, te gemakkelijk worden wegbezuinigd. Niet alle banenplannen
zijn nuttig. Maar actief arbeidsmarktbeleid dreigt het kind te worden dat met het evaluatiebadwater wordt weggegooid.
Dit artikel is in gewijzigde vorm eerder gepubliceerd in het Nederlands Dagblad van 17 maart jl.
Te citeren als
Ronald Dekker, “Reken banenplannen niet af op aantal gecreëerde banen”,
Me Judice,
23 maart 2014.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding ‘
Worker in bottle factory, 2000’ van Seattle Municipal Archives (
CC BY 2.0)