Amerikaanse zorgen om groeiende marktmacht niet nodig in Nederland

Situatie in de VS

Vorig jaar kwamen de Amerikaanse centrale bankiers samen in Jackson Hole voor hun jaarlijkse bijeenkomst. Dit keer stond de groeiende marktmacht op de agenda. Jerome Powell, de voorzitter van de Federal Reserve, stelde vast dat de VS in een "lage productiviteitsmodus" lijkt te zitten. Anderen wezen op langzame loongroei, lage investeringen ondanks goedkoop kapitaal en een daling van het aandeel van de werknemers in het nationaal inkomen (AIQ). Al deze ontwikkelingen zouden verklaard kunnen worden door een toenemende marktconcentratie en een verminderde concurrentie. Een veel geciteerd onderzoek door de Loecker en Eeckhout laat zien dat in de VS de markups flink zijn gestegen, wat een indicatie is van stijgende marktmacht (2017, 2018), zie figuur 1.

Figuur 1: stijgende markups VS

(Bron: De Loecker en Eeckhout, 2018)

NB dit laat het gewogen gemiddelde zien. De stijging wordt gedreven door bedrijven in het hoogste deciel. Markup = prijs / marginale kosten. De update van de Loecker, Eeckhout en Unger (2018) laat een iets ander verloop zien maar wel stijgende markups.

De internationale literatuur verklaart deze groeiende marktmacht door de opkomst en groei van superstar firms (vaak grote platform bedrijven) die door de combinatie van globalisering en (digitale) technologie groot zijn geworden. Deze combinatie maakt het namelijk mogelijk dat bedrijven een succesvolle formule kunnen opschalen en een groot deel van de markt kunnen veroveren. Daarom worden deze ook wel winners-take-all (of take-most) markten genoemd. Veelvuldig genoemde voorbeelden zijn Apple, Google, Facebook, Amazon, en Microsoft (Gafa-bedrijven, red.). Maar ook een klassiek retail bedrijf als Walmart maakt gebruik van succesvolle (procesmatige) formules om zo een grotere markt te kunnen bedienen. Deze superstar firms worden gezien als de sleutel van een aantal puzzels, waaronder die van de vertraging van productiviteitgroei en dalende arbeidsinkomensquote (AIQ).

De redenering voor vertraging productiviteitsgroei gaat als volgt. Als een bedrijf groot is en veel marktmacht heeft, kan het makkelijk beginnende concurrenten opslokken of concurrentieverstorende maatregelen nemen, bijvoorbeeld door (toetredings)kosten op te drijven. Het bedrijf wint het van concurrenten, niet door te innoveren, maar door innovatieve concurrentie te smoren. Ook al kan het bedrijf zelf een hoge productiviteit hebben, het heeft weinig prikkel om nog productiever te worden. John van Reenen (2018) stelde in Jackson Hole dat de stijgende marktconcentratie niet per sé wijst op een daling van de concurrentie, maar een verandering ervan. Superstar platform bedrijven (zoals Google, Facebook of Airbnb) verdienen door netwerkeffecten buitenproportionele winsten naarmate ze groter worden.

De redenering voor een dalende AIQ is dat technologie superstar firms in staat stelt op te kunnen schalen en zo meer marktaandeel te verkrijgen zonder veel extra arbeid in te schakelen. Het aandeel van de (beloning van) arbeid in de totale toegevoegde waarde wordt hierdoor vanzelf kleiner (Autor et al., 2017).

Situatie in Europa

Deze ontwikkelingen hebben in de VS tot bezorgdheid geleid. Maar we moeten voorzichtig zijn met het automatisch overzetten van conclusies die gebaseerd zijn op Amerikaans onderzoek naar de situatie in Europa. Er zijn namelijk een aantal verschillen. Ten eerste zijn er in Europa minder superstar firms, blijkt uit recent onderzoek van McKinsey (2018). Van alle top 1% bedrijven in 2014-2016 waren er 16% Europees, terwijl 60% Amerikaans waren. Ten tweede is de regelgeving en handhaving rondom antitrust verschillend tussen de VS en de EU, waarbij de Europese Commissie streng(er) optreedt ten opzichte van een Google of Microsoft, maar ook bij de fusie van Alstom-Siemens bijvoorbeeld (zie ook recent The Economist, 2019). Ten derde zijn de resultaten van onderzoek naar marktmacht in Europa gemengd. De eerste studies van De Loecker en Eeckhout (2018) naar marktmacht in Europa lijken erop te wijzen dat ook hier marktmacht is gestegen. Deze studie gebruikt de gegevens van beursgenoteerde bedrijven. Een ander studie, gebaseerd op een bredere reeks van bedrijven vindt dat de markups in Europa zijn gedaald vanaf 2007 tot 2012/2013 waarna ze weer licht stegen (Weche en Wambach, 2018). Een studie naar markups in België vindt op basis van bedrijfsgegevens geen bewijs voor stijgende markups na begin 2000 (De Loecker et al., 2018). In Nederland vinden wij op basis van berekeningen met bedrijfsgegevens (individuele niet-financiële vennootschappen) dat er ook in Nederland geen sprake lijkt te zijn van stijgende markups na 2006 (zie figuur 2).

Figuur 2: vrijwel geen verandering in marktmacht in Nederland

De berekeningen zijn gedaan met behulp van een geschatte productiefunctie en verschillende specificaties zijn gebruikt om de robuustheid te testen (van Heuvelen et al., 2019). De resultaten veranderen enigszins, maar de conclusies blijft hetzelfde: de markups in Nederland zijn vanaf 2006 vrijwel constant gebleven. Ook als we de data opsplitsen in sectoren zien we geen opvallende resultaten. Sectoren met veel omzet per bedrijf (eventueel gedreven door superstars) hebben geen stijgende markups laten zien tussen 2015 en 2006 (figuur 3).

Figuur 3: meeste sectoren hebben geen stijgende markups

Conclusie

Wij trekken de conclusie dat de ontwikkeling van toenemende marktmacht in de VS van een aantal superstar firms niet in Nederland speelt. Dit kan goed nieuws zijn, als het betekent dat er voldoende competitie is en kennis spillovers tussen bedrijven. Ook lijkt de Europese Commissie strenger op te treden in antitrust gevallen van (met name Amerikaanse) technologiegiganten zoals Amazon en Google. Maar het kan er ook op wijzen dat er geen zeer succesvolle superstar firms in Nederland of de EU zijn en dat de superstar firms zich concentreren in de VS. Op basis van een aantal gevallen lijkt het er op dat Nederlandse bedrijven die de potentie hebben om superstar firms te worden, worden opgekocht door Amerikaanse bedrijven, zoals Booking.com. De vraag waarom in Europa de productiviteitsgroei vertraagt en de AIQ daalt blijft hiermee evenwel wel onbeantwoord. De verklaring hiervoor moet elders gezocht worden, niet in toenemende marktmacht.

Referenties