Banken profiteren dubbel van ECB-renteverhogingen

Inleiding

In 371 dagen heeft de Europese Centrale Bank (ECB) haar rentes met 425 basispunten verhoogd. Sinds 2 augustus 2023 is de zogenoemde basisherfinancieringsrente 4,25%. De merites van de renteverhogingen -in bijzonder of ze het beste (of überhaupt een probaat) middel tegen inflatie zijn- is inzet van een brede discussie waar weinig aan toe te voegen valt.

Minder aandacht gaat uit naar een andere ECB-rentestijging. De rente waartegen banken geld stallen bij centrale banken is ook verhoogd. Hier profiteren banken van; het Eurosysteem maakt op jaarbasis 134 miljard euro over aan commerciële banken. Deze subsidies zijn niet noodzakelijk en dienen dus inzet te zijn van publiek debat.

Eerst meer over de overdracht zelf

Als bekend hebben banken het prerogatief om van de ECB te lenen. Burgers en staten mogen dat niet. Doorgaans lenen banken van de ECB in zogenoemde herfinancieringsoperaties (main refinancing operations). Voor kortlopende, 24-uursleningen zijn banken aangewezen op de marginale beleningsfaciliteit, of marginal lending facility. Banken lenen evenwel niet alleen van de ECB, zij lenen ook aan de ECB – of preciezer: zij stallen geld bij nationale centrale banken. De rente waartegen banken geld sparen is de afgelopen dertien maanden ook verhoogd. Inmiddels is deze zogenoemde depositorente 3,75%. De depositofaciliteit biedt, dixit De Nederlandsche Bank (DNB), “kredietinstellingen de mogelijkheid om overtollige liquiditeiten […] op deposito te zetten bij een van de nationale centrale banken.”

Het Eurosysteem maakt op jaarbasis 134 miljard euro over aan commerciële banken. Deze subsidies zijn niet noodzakelijk en dienen dus inzet te zijn van publiek debat.

Het is een lucratieve mogelijkheid, want het Eurosysteem betaalt private banken rente. Ook dit is een prerogatief van banken; burgers en staten hebben geen toegang tot een Eurosysteem-rekening met een rente van 3,75%. Hoe ook, de rentebetalingen zijn dé reden voor de verliezen van DNB in het afgelopen jaar. In het recentste jaarverslag vermeldt DNB dat “De verkrapping van het monetaire beleid als reactie op de plots hogere inflatie het afgelopen jaar leidt tot verliezen voor DNB. De hogere rente zorgt er immers voor dat DNB meer rente betaalt op de deposito’s die commerciële banken bij DNB aanhouden.”

Het verlies is geen incident. DNB verwacht tot 2028 verlies te lijden als gevolg van de rentebetalingen. Bollen e.a. (2022) schatten dat DNB bij een depositorente tussen 3%-5% jaarlijks tussen de 6,5-10,7 miljard euro zal uitkeren aan commerciële banken.  

Op jaarbasis wordt in de eurozone momenteel 134 miljard euro overgemaakt aan banken[1]. Van belang is dat banken geld in overvloed hebben dankzij de ECB. Sinds de in 2015 geïnitieerde kwantitatieve verruiming kopen de ECB en nationale centrale banken obligaties op met banken als wederpartij. In 2015 hadden banken nog 235 miljard euro op hun ECB-rekeningen staan. Dat liep op tot ruim 4000 miljard (inmiddels 3,58 biljoen). Banken hoeven met zoveel liquiditeit nauwelijks van de ECB te lenen; zij hebben daarentegen veel geld te stallen. Zodoende accumuleren banken de komende tien jaar naar schatting van De Grauwe en Ji (2023) circa één biljoen euro.

Zijn deze subsidies onvermijdelijk?

Nu, DNB stelt dat het Eurosysteem met o.a. de depositorente “de korte geldmarktrente normaal gesproken naar het niveau van de centrale beleidsrente [stuurt].” De depositorente ligt “altijd onder de vaste rente voor herfinancieringsoperaties. Deze rente geeft daarmee de ondergrens van de geldmarkt aan.” De depositorente is inderdaad steevast 50 basispunten lager dan de basisherfinancieringsrente. Ook noteert DNB dat bij de depositofaciliteit nu eenmaal “in principe de depositorente” wordt gerekend. De toevoeging ‘in principe’ is hier belangrijk. In 2019 werden deposito’s namelijk ‘vrijgesteld’ van rente. Er werd geen rente ‘betaald’. Zonder twijfel was de reden dat de depositorente toen negatief was. Toen de rente positief werd, werd de ‘vrijstelling’ althans opgeheven.

Politieke discussie

De overdrachten en de voor banken opportune vrijstellingen dienen onderwerp te zijn van politieke discussie. Het aan banken uitgekeerde geld wordt namelijk onthouden aan de aandeelhouders van nationale centrale banken. En de aandeelhouder van DNB is de Nederlandse staat. De rentebetalingen zijn daarmee indirecte giften van staten aan banken. De Grauwe twitterde op 27 juli daarover: “Banks continue to enjoy massive transfers at the expense of taxpayers.”

Nu profiteren banken dubbelop van de renteverhogingen, zowel bij het uitlenen als aantrekken van gelden. En burgers betalen tweemaal.

Uiteraard betaalt de staat ook direct aan banken. In de bijlage van de Miljoenennota van 20 september 2022 worden de rentelasten voor 2023 geschat op 5 miljard euro. In haar Centraal Economisch Plan schat het Centraal Planbureau (CPB) dat de rente-uitgaven oplopen tot 18 miljard euro in 2031. Rentekosten zijn uiteraard niets anders dan overdrachten aan bankkrediteuren, die zo nogmaals profiteren van de renteverhogingen.

Centrale bankiers dienen de grote en structureel wordende overdrachten te verdedigen in een publiek debat. Omgekeerd doen burgers, maatschappelijke organisaties en politieke partijen die niet gecharmeerd zijn van banksubsidies er goed aan DNB ter verantwoording te dwingen. Nu profiteren banken dubbelop van de renteverhogingen, zowel bij het uitlenen als aantrekken van gelden. En burgers betalen tweemaal.

Referenties

Bollen, T., B. Dommerholt en M. van der Linden (2022), De ECB deelt miljarden uit aan private banken en stuurt onze overheid de rekening, Follow the Money 11 oktober 2022. 

De Grauwe, P. en Y. Ji (2023), Monetary policies with fewer subsidies for banks: A two-tier system of minimum reserve requirements, Voxeu 13 maart 2023.

DNB (2023), Koers houden -jaarverslag 2022.

Voetnoten