Een alternatief voor verdere renteverhogingen

Daling van de energieprijzen

De sterke daling van voornamelijk de olie- en gasprijzen versterken het idee dat de torenhoge inflatie over zijn hoogtepunt heen is. Op de effectenmarkt wordt inmiddels gespeculeerd dat de inflatie in Europa aan het eind van dit jaar rond de 2,5% is. Op de laatste persconferentie vorig jaar toonde de ECB zich echter vastbesloten door te gaan met renteverhogingen. Slechts het tempo en de hoogte van de stappen zouden nog ter discussie staan.

Het is voorstelbaar dat sinds de recente prijsval van gas er in Frankfort achter de oren gekrabd wordt of niet enige terughoudendheid geboden is bij een verdere verhoging van de rente. Renteverhogingen zijn immers vooral publicitair een invloedrijk instrument dat door zijn generieke werking een onzekere Europese economie, met bovendien grote regionale verschillen, de verkeerde kant op kan duwen. Die van een recessie.

Invloed van rente op inflatie

Er zijn ook andere redenen die een heroverweging van verdere renteverhogingen rechtvaardigen. De belangrijkste is dat niet vast staat dat renteverhogingen daadwerkelijk de inflatie afremmen. Renteverlagingen bleken in de afgelopen jaren overigens ook niet het tegenovergestelde te bereiken. In een interessante studie van december 2022 van enkele wetenschappers verbonden aan de Radboud Universiteit en De Nederlandse Bank wordt geconcludeerd dat een krapper monetair beleid inflatie alleen terugdringt in het geval dat er bezuinigend begrotingsbeleid wordt gevoerd. Monetair beleid werkt alleen als begrotingsbeleid gelijk gericht is. Dit is op dit moment in Europa, ook in Nederland, allerminst het geval. Vooralsnog lijkt het moment nog niet aangebroken dat Europese regeringen een bezuinigend begrotingsbeleid willen gaan voeren. Dat wil overigens niet zeggen dat renteverhogingen niet op korte termijn een remmende werking kunnen hebben op bepaalde, sterk van financiering afhankelijke sectoren, zoals handelsbedrijven, projectontwikkelaars en private equity.

Monetair beleid werkt alleen als begrotingsbeleid gelijk gericht is. Dit is op dit moment in Europa, ook in Nederland, allerminst het geval.

Een nadeel van renteverhoging is bovendien dat het een generieke, macro-maatregel betreft die geen rekening houdt met inflatieverschillen tussen EMU-landen, regio’s en bedrijfstakken. Het is ook een maatregel die alleen het bedrijfsleven raakt die op korte termijn behoefte aan geld heeft, hetgeen momenteel in een groot deel van de EMU (Nederland, Duitsland, Italië, Frankrijk) bepaald niet het geval is. Renteverhogingen zijn tevens een maatregel die kostprijsverhogend werkt, dus op zichzelf inflatoir is.

Een alternatief

Het gebrek aan effectiviteit in combinatie met de overige bezwaren tegen een verdere verhoging van de rente kunnen ondervangen worden als de ECB in plaats van de renteverhogingen kijkt naar het arsenaal van maatregelen uit het bedrijfseconomisch toezicht op banken dat tot haar beschikking staat. Met name liquiditeit beperkende ingrepen lijken geschikt. Te denken valt aan een voorschrift dat een bank tegenover elk nieuw verleend krediet een daaraan gerelateerd bedrag aan extra liquide middelen renteloos moet aanhouden bij de centrale bank. Omdat banken de kosten van deze extra liquiditeit zullen doorrekenen aan de kredietnemers, waardoor de kredietverlening duurder wordt, is het effect vergelijkbaar met een algemene renteverhoging, maar er zijn enkele voordelen.                                                              

Een voordeel is dat het mogelijk is een minimumgrens in te voeren voor de kredietverlening waarboven banken extra liquiditeit moeten aanhouden. Dit minimum kan variëren afhankelijk van nationale en regionale conjuncturele verschillen en verschillen tussen bedrijfstakken. Het minimum kan ook van tijd tot tijd aangepast worden. Dit verschaft flexibiliteit boven een verhoging van de rente die universeel voor alle kredieten van kracht is. Als het minimum op bijvoorbeeld €2 miljoen per krediet wordt gesteld, blijft het gros van het Nederlandse midden- en kleinbedrijf buiten de kredietbeperking. Al met al lijkt een liquiditeitsreserve gekoppeld aan nieuwe kredietverlening een effectiever en flexibeler alternatief voor verdere rentestijging.