Europese Commissie: Nederland moet fors bezuinigen

Beleidsmatige toets van de begroting 2025

Eind november heeft de Europese Commissie (EC) de begrotingen 2025 van de lidstaten getoetst aan het eind 2023 vernieuwde Stabiliteits- en Groeipact (SGP). De belangrijkste vernieuwing is dat de EC meer economisch gaat 'meedenken' en de teugels aanhaalt.

Nederland ondervindt daar direct de gevolgen van. Zo lijkt de EC wat betreft de plannen voor de woningmarkt een spanning te zien tussen het beleid gericht op het bevorderen van woningbouw enerzijds (extra subsidies en vereenvoudigen van procedures) en de sturing (op beperking) van de huur(stijgingen) voor de overgrote meerderheid van de huurhuizen anderzijds. Ook wat betreft de plannen met de zorg is de EC kritisch. Althans, zij stelt dat het bevorderen van technologie in de zorg, het beleid om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen en het verspreiden van kennis over het zorgstelsel eerste stappen zijn in de richting van een mogelijke verbetering in de doelmatigheid van de zorg, maar naar verwachting niet veel budgettaire besparing opleveren.

Feitelijk stelt de EC hier dat de uitgavenbegroting deels is gebaseerd op wensdenken en daardoor niet de belangrijkste functie van een begroting kan vervullen, namelijk het voorspellen van de uitkomsten.

Wat betreft het financieel beleid heeft de EC eveneens kritiek. Zo zijn in de begroting 2025 de risico's opwaarts gericht en houden vooral verband met de herhaalde onderbesteding van investeringsbudgetten en hoger dan verwachte inkomsten. De EC stelt in dit verband dat aanhoudende onderbesteding van investeringen risico's met zich meebrengt voor de kwaliteit van de overheidsfinanciën en hun bijdrage aan de groei van de economie. Feitelijk stelt de EC hier dat de uitgavenbegroting deels is gebaseerd op wensdenken en daardoor niet de belangrijkste functie van een begroting kan vervullen, namelijk het voorspellen van de uitkomsten.

Hierdoor is bovendien de begroting als geheel onevenwichtig, want de belastingontvangsten zijn wel gebaseerd op verwachte waarden van de daarvoor relevante variabelen, zoals de economische groei en de beroepsbevolking en niet op gewenste waarden daarvan. Hoewel Nederland een zeer uitgebreide set van begrotingsregels hanteert, hoort reëel ramen daar niet bij.

Budgettaire toets van de begroting 2025

Wat betreft de budgettaire toetsing komt de aanpassing van het SGP onder meer tot uitdrukking in het gegeven dat niet langer tekort en schuld centraal staan, maar een meerjarenplafond voor de structurele programma-uitgaven die worden gedekt uit eigen middelen. Anders gezegd gaat het om de netto uitgaven, namelijk om de uitgaven minus de rentelasten, de uitgaven voor zover gedekt door EU-subsidies, het conjunctuurgevoelige deel van de werkloosheidsuitgaven en tijdelijke uitgaven en inkomsten. De overstap op dit toetsinstrument betekent dat mee- en tegenvallers bij moeilijk beheersbare uitgaven, zoals de rentelasten, geen betekenis meer hebben voor de toetsing. Een daling van de rente leidt dus niet meer tot budgettaire ruimte. Bovendien zorgt deze insteek ervoor dat het SGP niet langer leidt tot bezuinigingen in slechte tijden, waardoor die tijden nog slechter worden. Het tekort en de schuld houden wel een functie, namelijk die van vangrail.

In dit verband beval de EC 21 oktober 2024 aan de groei van de netto uitgaven in 2025 consistent te maken met een tekort beneden 3% van het BBP en de overheidsschuld op middellange termijn op een prudent niveau te houden. De achtergrond van deze aanbeveling is dat de meerjarenramingen bij de Miljoenennota 2025 een sterk oplopend tekort en schuld laten zien. Concreet beveelt de EC aan de groei van de netto uitgaven te beperken tot 3.5 procent in 2025, 3.3 procent in 2026, 3.0 procent in 2027 en 3.0 procent in 2028. Volgens de najaarsraming 2024 van de EC groeien de netto uitgaven in 2025 met 7.1 procent in Nederland. Daarom nodigt de EC ons uit het budgettaire beleid in 2025 in lijn te brengen met de aanbeveling van 21 oktober 2024. De forse reductie van 3.6 procent komt neer op een ombuiging en/of lastenverzwaring van zo'n 13 miljard euro.