Minder geld voor het onderwijs biedt óók kansen

Inleiding

De kosten voor het totale onderwijs bedroegen in 2023 ruim 48 miljard euro (exclusief de randstructuur zoals inspecties, ministerie en dergelijke). De ingeboekte daadwerkelijke bezuiniging van 2 miljard betreft dus 4 procent van de totale kosten van onderwijsinstellingen. De kosten in 2013 bedroegen op basis van het prijspeil 2023 42 miljard euro. Dit impliceert een reële groei in kosten van 14 procent in de afgelopen 10 jaar. In dezelfde periode stegen de geleverde prestaties met 7 procent, vooral met dank aan het wetensschappelijk onderwijs. De productiviteit daalde dus met 7 procent. Het wetenschappelijk onderwijs buiten beschouwing latende daalde de productiviteit in de andere onderwijssectoren zelfs met 10 tot 16 procent. De Nederlandse burger heeft de afgelopen jaren fors in de buidel moeten tasten voor het onderwijs zonder daar meer of beter onderwijs voor te hebben gekregen.

Beleidsmakers en politici verzuimden in te grijpen

Productiviteitsgroei ontstaat door het toepassen van nieuwe technologieën, zoals digitalisering, robotisering, kunstmatige intelligentie en allerlei andere slimmigheden. De neergaande productiviteitslijn in het onderwijs is echter niet te wijten aan het achterblijven van de implementatie van nieuwe technologieën. De oorzaak is het in toenemende mate ondoelmatiger werken, door bijvoorbeeld bureaucratisering, schaalvergroting en verlies van autonomie van scholen. Beleidsmakers hebben verzuimd om op te treden tegen geldverslindende fusies en ondermaats presterende scholen. Ook hebben politici en bestuurders nagelaten oplossingen te bedenken voor het al jaren nijpende lerarentekort, waardoor de werkdruk, het personeelsverloop en het ziekteverzuim steeds verder toenamen. Het beleid kende slechts één antwoord: meer geld.  

Geldkraan dicht zetten relatief gemakkelijke oplossing

Om het tij te keren kan worden volstaan met relatief eenvoudige beleidsaanpassingen. Majeure onderwijshervormingen zijn niet nodig - en zelfs onwenselijk. Zij leiden tot extra kosten. Het verminderen van de schooltijden zet wel direct zoden aan de dijk. Uit een rapport van het CAOP blijkt dat Nederland internationaal gezien een hoog aantal lesuren heeft en dat er geen bewijs is dat minder lesuren leidt tot slechtere schoolprestaties. Sommige landen presteren zelfs beter met veel minder lesuren. Het aantal lesuren is ook te verminderen door het terugbrengen van het aantal beschikbare studieprofielen.

Beleidsmakers hebben verzuimd om op te treden tegen geldverslindende fusies en ondermaats presterende scholen. Ook hebben politici en bestuurders nagelaten oplossingen te bedenken voor het al jaren nijpende lerarentekort. Het beleid kende slechts één antwoord: meer geld.

Het toezicht van de overheid op het onderwijs kan ook beter. De onderwijsinspectie voert te weinig schoolbezoeken uit en slechte beoordelingen leiden niet tot consequenties. Het stopzetten van de bekostiging of het laten vervangen van het management kan hier stimulerend werken. 

De invloed van schoolbesturen moet ook worden verminderd, onder andere door fusies te verbieden en de autonomie van scholen te herstellen. Zo dient er een verbod te komen op het heralloceren van budgetten over binnen een bestuur aangesloten scholen. Iedere school krijgt het budget waar het recht op heeft en de directeur bepaalt hoe het budget wordt aangewend en niet het schoolbestuur. De bestuursstaf kan ook ingekrompen worden. Recent onderzoek laat zien dat besturen met meer dan drie aangesloten scholen helemaal geen kostenvoordelen opleveren.

Binnen scholen zelf valt veel te verbeteren, onder andere door beperking van de vergadercultuur en het gezever over taak- en projecturen. Recent onderzoek laat zien dat docenten gemiddeld nog maar 40 procent van hun tijd daadwerkelijk direct met onderwijs bezig zijn. Verder zou het management nog eens kritisch kunnen kijken naar dure inhuur en inkoop. Ook de rol van ouders moet teruggebracht worden tot hun inbreng op tafeltjesavonden.

Slot

Het dichtdraaien van de geldkraan kan een helende werking hebben, waarbij alle actoren een prikkel ervaren om hun rol in het proces tegen het licht te houden. Het beleid moet scholen ondersteunen door knellende wetgeving en regeldruk te verminderen en duidelijkheid te scheppen over wat de samenleving van het onderwijs verwacht en alleen daarop stuurt en sanctioneert. Twee miljard euro minder blijkt dan uiteindelijk wellicht eerder een zegen dan een vloek.