Flexibele arbeid maakt meer kapot dan je lief is

Ervaringskennis

Met flexibele contracten doen bedrijven niet alleen hun mensen, maar ook zichzelf tekort. Goede bedrijven zijn lerende organisaties. Met flexibele contracten en veel verloop dreigt men een aflerende organisatie te worden. Gecodificeerde kennis – software, licenties – kan ieder bedrijf inkopen. Het is de niet gecodificeerde en dikwijls slecht gedocumenteerde ervaringskennis (tacit knowledge) van medewerkers die het verschil maakt met concurrenten. Juist deze ervaringskennis, opgedaan met bijvoorbeeld het aansturen van technische processen en systemen, is cruciaal in de concurrentiestrijd. Het ontwikkelen en vasthouden van impliciete ervaringskennis vereist een duurzame band met de organisatie.

Niet toevallig klagen high tech bedrijven in Silicon Valley recent over te veel flexibiliteit: rond 10% van de ingenieurs blijkt daar jaarlijks van baan te wisselen. De Amerikaanse hire & fire arbeidsmarkt heeft een job hopper cultuur geschapen waardoor unieke kennis soms wel erg snel naar concurrenten weglekt. Het wordt dan lastig om een kennisvoorsprong vast te houden en investeringen in kennis leveren minder op. Turbulentie was in de pioniersfase van Silicon Valley geen probleem. Echter, nu de informatietechnologie rijper wordt domineert evolutie boven revolutie. Bedrijven moeten het nu meer en meer hebben van het continu door-ontwikkelen van producten, processen en systemen en dan is een groot personeelsverloop lastig.

Loyaliteit

Een bedrijf moet kunnen leunen op de intrinsieke motivatie en betrokkenheid van medewerkers die bereid zijn ongevraagd een stapje extra te doen als dat nodig is. Maar als je mensen als wegwerpartikel behandelt, hoe kun je dan loyaliteit en betrokkenheid verwachten? In landen met een hoog flexibele arbeidsmarkt en soepel ontslag zoals de VS zien we dat de managementlagen ruim dubbel zo dik zijn als in de meeste Europese landen. Dit zegt iets over het wantrouwen tegenover de werkvloer. Het zorgt niet alleen voor hoge overheadkosten; het is ook vervelend voor creatieve mensen. Soepel ontslag schept ook een angstcultuur. Mensen durven hun bazen niet tegen te spreken waardoor de top weinig gebruik maakt van de kennis op de werkvloer. Het schaadt ook innovatie omdat mensen voor het oplossen van problemen liefst de minst riskante oplossing kiezen. Met gedurfdere oplossingen die het bedrijf meer kunnen opleveren heb je ook meer kans op mislukking en dat laatste kan je ontslag betekenen. Soepel ontslag bevordert ook zonnekoning gedrag, waarbij de ongelijkheid tussen top en werkvloer in termen van beloning en contractvoorwaarden alleen maar toeneemt.

Veel mensen weten hoe hun werk efficiënter zou kunnen, maar als ze makkelijk te ontslaan zijn houden ze die kennis liever voor zichzelf. Ze hebben er zelfs belang bij inefficiënte werkwijzen te behouden en te verbergen, want zo houden ze hun baan. Uit onderzoek blijkt dan ook dat bedrijven met een groter aandeel vaste medewerkers beter scoren op innovatie en productiviteit en dat innovatief werkgedrag vooral voorkomt bij mensen met een vaste baan.

Detroit stervende, Wolfsburg niet

De Amerikanen hebben het goed gedaan in de pioniersfase van de informatietechnologie. Echter, in klassieke industrieën zoals auto's of staal hebben ze de concurrentieslag met Europa en Japan faliekant verloren, mede omdat hun flexibele arbeidsmarkten het proces van kennisaccumulatie en continu verbeteren frustreren. Dat verklaart waarom Detroit (en niet Wolfsburg) vandaag een stervende stad is.

Het is begrijpelijk dat bedrijven nieuwe medewerkers eerst een tijdelijk contract geven om te zien of ze bij het bedrijf passen. Maar er is geen goede reden waarom een bedrijf goed functionerende mensen na twee jaar geen vast dienstverband zou aanbieden. Natuurlijk kunnen er bedrijfseconomische redenen zijn om dienstverbanden te beëindigen. Maar daarvoor biedt de wet ook bij vaste banen voldoende mogelijkheden.

Doorbetaling bij ziekte

Wat zou een nieuw kabinet moeten doen om de flexibilisering terug te dringen die zo schadelijk is voor innovatie? Eén obstakel voor vaste contracten is de doorbetaling bij ziekte door het bedrijf zelf. Dit vraagt om een collectieve voorziening. Ook hogere WW-premies voor flexibel personeel ('de vervuiler betaalt') zijn dringend nodig. Tot slot moet ook iets gebeuren aan het ongelijke fiscale speelveld tussen ZZPers en werknemers. Hiervoor heeft een ambtelijke werkgroep recent goede voorstellen gedaan. Het is onbegrijpelijk dat uitgerekend de VVD hier op de rem trapte. Juist liberalen hebben toch altijd het belang van een gelijk speelveld voor goede marktwerking beklemtoond?

Dit artikel is eerder verschenen in het Financieele Dagblad van 12 november jl. Achtergrondpublicaties bij dit stuk staan op www.alfredkleinknecht.nl