Gasprijzen
De gasprijs is op dit moment extreem te noemen. Deze extreme prijzen komen vaker voor in energiemarkten. In April 2020 was de prijs voor een vat olie -$27 op de termijnmarkt. Deze negatieve prijs veroorzaakte nogal wat ophef. De covidpandemie leidde tot minder vraag naar olie, maar Saudi Arabië en Rusland waren het niet eens over het verlagen van olieproductie. Door de lage vraag en het hoge aanbod raakten de voorraadfaciliteiten snel vol. Bedrijven met een leveringsverplichting waren uiteindelijk bereid om te betalen voor het leveren van olie. Dit leidde tot de negatieve prijs op de termijnmarkt voor olie gedurende een korte periode.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de vraag waardoor die extreme positieve en negatieve prijzen precies ontstaan. Vooral onderzoek van de elektriciteitsmarkt geeft ons een goed zicht op wat er gebeurt.
Een combinatie van factoren leidde tot die extreme situatie. Dit komt vaker voor. Een paar jaar geleden, tijdens een koude winterperiode, was de gasprijs op een moment ook extreem hoog - gedurende een korte periode. Uiteindelijk steeg de prijs tot rond de €500 per MWh. Een probleem bij een gasstation in Engeland zorgde voor een vraagtoename op de korte termijn in Nederland. In die vraagtoename kon toen moeilijk worden voorzien, omdat de vraag door het koude al hoog was.
Elektriciteitsmarkt
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de vraag waardoor die extreme positieve en negatieve prijzen precies ontstaan. Vooral onderzoek van de elektriciteitsmarkt geeft ons een goed zicht op wat er gebeurt. In die markt maken we dagelijks meerdere extreem negatieve en positieve prijzen mee. Op 1 november 2021 was de prijs op de onbalansmarkt bijvoorbeeld -€100 per MWh rond het middaguur en +€250 per MWh rond half vier 's middags. Daarmee vergeleken is de frequentie van extreme gas- en olieprijzen beperkt.
Waardoor zijn de prijsschommelingen zo extreem in de elektriciteitsmarkt? Het groeiende aanbod van duurzame energie heeft als gevolg dat de energiemarkt minder flexibel wordt. Flexibel betekent in welke mate de markt in staat is om variaties in vraag en aanbod op te kunnen vangen. Als het minder hard waait - of er minder zonneschijn is, dan passen mensen hun consumptie niet aan. We denken simpelweg niet aan de elektriciteitsprijs als we een lamp aanzetten. Opslag van elektriciteit op grote schaal is (nog) niet mogelijk. Daardoor kunnen we het afgenomen aanbod uit duurzame bronnen niet in voldoende mate aanvullen vanuit batterijen. Slechts producenten met flexibele machines kunnen op korte termijn hun productie opschalen. Dit leidt tot marktmacht en veel hogere prijzen (Borenstein, 2002). Recente onderzoeken tonen aan dat de groei van het aanbod van duurzame energie leidt tot meer prijsvariatie (Kyritsis et al., 2017) en meer extreme positieve en negatieve prijzen (Huisman & Stet, 2021). De extreem hoge prijzen ontstaan bijvoorbeeld wanneer de vraag hoog is en elektriciteitsproducenten volop produceren. Dan blijft er weinig capaciteit over om productie op te schalen als het aanbod van duurzame energie tijdelijk afneemt.
Te weinig flexibel
De elektriciteitsmarkt is een systeem; als het aanbod van duurzame energiebronnen verandert, dan zal dit ergens anders in het systeem moeten worden opgevangen. Bijvoorbeeld door consumptie aan te passen, door voorraden te gebruiken of aan te vullen of door andere producenten die hun productie op- of afschalen. De flexibiliteit in de elektriciteitsmarkt is beperkt, omdat het aanpassen van consumptie op korte termijn en het gebruik van voorraden nog niet op grote schaal mogelijk is. Hier vindt wel veel innovatie plaats en de extreme prijsfluctuaties maken die innovatie ook financieel mogelijk.
Het voorbeeld uit de oliemarkt hierboven laat zien dat de olieprijs negatief kon worden door een tijdelijke beperking van de flexibiliteit. De olietanks waren vol en voorraadvorming was niet meer mogelijk. Productie werd niet naar afgeschaald. De (achteraf gezien tijdelijke) beperking van de flexibiliteit zorgde voor de negatieve prijs.
De energietransitie maakt de elektriciteits- en gasmarkten in Nederland tijdelijk minder flexibel. Als het energiesysteem flexibel is, dan is de kans op een extreme prijs door een variatie in vraag of aanbod klein. Meer duurzame energie behoeft opslag en prijs- elastische vraag. Velen zien de energiemarkt alleen niet als een systeem. We denken vaak vanuit één onderdeel. Meer wind, meer zon of het afschalen van gasproductie. Als de vraag naar gas hoog is en voorraadniveaus laag, wat nu speelt, dan is de kans op extreem hoge prijzen groot. Marktmacht van die partijen die nog kunnen produceren neemt toe. Denk hierbij aan de afhankelijkheid van Rusland. Als de situatie normaliseert, dan zullen de prijzen zich weer normaliseren.
De energietransitie maakt de elektriciteits- en gasmarkten in Nederland tijdelijk minder flexibel. Als het energiesysteem flexibel is, dan is de kans op een extreme prijs door een variatie in vraag of aanbod klein.
Energiebedrijven moeten zich blijven richten op het beheersen van extreme prijzen. Hun resultaat hangt af van hoge volumes en lage marges. Alles moet erop gericht zijn om die marge te beschermen. Als dit niet afdoende gebeurt, dan kan men faillissementen verwachten.
Zoals in de elektriciteitsmarkt in Californië gebeurde in het begin van deze eeuw. Onder meer een combinatie van een droger dan normaal jaar (minder capaciteit om elektriciteit te produceren uit waterkracht) en een heter dan normale zomer (meer vraag door het gebruik van airco's) maakten de elektriciteitsmarkt minder flexibel en leidde tot extreem hoge prijzen en faillissementen voor bedrijven die niet goed met de prijsrisico's omgingen.
Het aanpassen van onze energiesystemen door er meer duurzame energie aan toe te voegen of de gasproductie te stoppen leidt ertoe dat de kans op extreme prijzen voor korte of langere termijn toeneemt. We zullen hiermee moeten leven totdat we de systemen flexibeler hebben gemaakt, door meer opslag, omzetting naar andere energiedragers (waterstof), prijs-elastische vraag of productie uit alternatieve bronnen.
Referenties
S. Borenstein (2002), The trouble with electricity markets: understanding California’s restructuring disaster, The Journal of Economic Perspective 16, 191–211.
E. Kyritsis, J. Andersson, en A. Serletis (2017), Electricity prices, large-scale renewable integration, and policy implications, Energy Policy 101, 550–560.
R. Huisman en C. Stet (2021), The Dependence of Quantile Power Prices on Supply from Renewables, binnenkort in Energy Economics
Te citeren als
Ronald Huisman, “Hoe lang zal de energieprijs extreem hoog blijven?”,
Me Judice,
15 november 2021.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding door '
Raymond Bosma'