Inkomensbeleid: Neem een voorbeeld aan China

Kapitalisme ruim baan

Van wie is de oneliner ‘rijk worden is glorieus’? Michael Douglas misschien? De uitspraak past perfect in de film Wall Street uit 1987 waarin de topacteur de neoliberale tijdgeest zo treffend verwoordt met de oneliner ‘hebzucht is goed’.

Maar nee, de uitspraak is afkomstig van de Deng Xiaoping, de man die vanaf eind jaren zeventig aan het roer stond van de communistische partij in China. Het was Deng die besloot het kapitalisme ruim baan te geven. China ging de concurrentie met andere landen op de wereldmarkten aan door gebruik te maken van het enorme reservoir aan onbenutte en goedkope arbeid dat voorradig was op het armoedige platteland.

Volgens het IMF nam tussen begin jaren tachtig vorige eeuw en midden van de jaren tien van deze eeuw het aantal Chinezen dat onder de armoedegrens van $1,90 per dag leefde met 86% af; de snelste daling ooit voor een land gemeten.

En met succes. China ontwikkelde zich tot de ‘fabriek van de wereld’. Honderden miljoenen Chinezen van het platteland ontsnapten aan de schrijnende armoede door te gaan werken in de stedelijke fabrieken, veelal ten behoeve van de exportindustrie. Volgens het IMF nam tussen begin jaren tachtig vorige eeuw en midden van de jaren tien van deze eeuw het aantal Chinezen dat onder de armoedegrens van $1,90 per dag leefde met 86% af; de snelste daling ooit voor een land gemeten.

Toenemende ongelijkheid

Ondanks de verbetering van de inkomens, ging de overstap naar het kapitalisme op den duur gepaard met toenemende ontevredenheid over de inkomensontwikkeling. Weliswaar was het reële loon van de tien procent slechtst verdienende werknemers in 2015 ruim vier keer zo hoog als in 1980, wat hen en anderen in de lagere verdiepingen van het loongebouw stak was dat dat het inkomen en vermogen van de tien tot twintig procent best betaalden in China veel meer was toegenomen. Daardoor verdienden de twintig procent best betaalden in 2014 gemiddeld elf keer zoveel als de slechts betaalde twintig procent, een veel grotere inkomensongelijkheid dan in Europa en bijna net zo ongelijk als de VS! De steun onder de bevolking voor het uitgangspunt van de grote leider Deng dat het geen bezwaar was dat ‘sommigen sneller rijk worden dan anderen’ nam na de eeuwwisseling dan ook gestaag af.

Deregulering als toverwoord

Toevallig of niet, in dezelfde periode dat China zich overgaf aan het marktmechanisme was het  bevorderen van meer marktwerking ook populair onder beleidsmakers in het Westen. Onder invloed van de aanbodeconomen startten Ronald Reagan in de VS en Margaret Thatcher in Europa een neoliberale beleidsrevolutie waarbij het vertrouwen in het probleemoplossende vermogen van het marktmechanisme centraal stond. Deregulering was het toverwoord. Het moest voor een betere werking van markten zorgen.

Het invoeren van meer marktprikkels leverde mijn inziens in de jaren tachtig en negentig een belangrijke bijdrage aan het wegwerken van de massawerkloosheid die ons begin jaren  tachtig teisterde. Maar ook in het Westen ging het bieden van meer ruimte aan de markt gepaard met scherp oplopende inkomensongelijkheid.

De belofte van de neoliberalen dat iedereen op den duur profiteert als de rijken eerst rijker mogen worden, is hier onvoldoende waargemaakt. In de VS bijvoorbeeld, zijn de reële lonen van de tien procent slechtst verdienenden er tussen 1980 en 2015 helemaal niets op vooruit gegaan. Sinds 2000 gaat het iets beter, maar de bij elkaar opgetelde stijging van 3% steekt mager af bij de 16% stijging die de tien procent best verdienenden wisten binnen te slepen Dit wekte al in de jaren negentig veel verontwaardiging op, maar de politiek deed er niet veel mee.

De belofte van de neoliberalen dat iedereen op den duur profiteert als de rijken eerst rijker mogen worden, is hier onvoldoende waargemaakt.

Pas toen de bankencrisis in 2007/2008 liet zien dat gedereguleerde markten waarop het prijsmechanisme vrij spel krijgt, tot ernstige economische ongelukken kan leiden, werden de geesten bij beleidsmakers langzaam rijp voor correcties op het neoliberalisme. Meerdere regeringen, zoals die in de VS, zijn van plan de inkomensongelijkheid terug te dringen. Maar in het overgrote deel van de Westerse landen wordt nivellering nog niet in praktijk gebracht.

Verkleining van de verschillen

Wat dit betreft kan het Westen een voorbeeld nemen aan de daadkracht en volharding van de Chinese beleidsmakers. In reactie op de publieke verontwaardiging over de groeiende ongelijkheid zetten de Chinese beleidsmakers al in 2006 in op verkleining van de inkomensverschillen. Met een reeks verhogingen van de wettelijke minimumlonen en een verdrievoudiging van de belastingvrije voet voegde de opvolgers van Deng de daad bij het woord.

Hiermee werd in China de toename van de inkomensongelijkheid tot stilstand gebracht en nam na 2010 af. Afhankelijk van de bron die je raadpleegt is de ongelijkheid tussen 2000 en 2016-  het laatste jaar dat door meerdere bronnen gepubliceerd is- met 12% af (Wereldbank) of iets meer dan helft daarvan (Chinees Bureau voor de Statistiek). De huidige Chinese leider Xi herhaalde vorige week tijdens de plenaire bijeenkomst van de communistische partij nogmaals zijn adagium dat ‘welvaart voor iedereen’ hoog op de prioritietenlijst staat.

In de VS daarentegen is ongelijkheid tot 2014 blijven stijgen en na een tweejarige onderbreking vanaf  2016 opnieuw aan het oplopen. De Chinese ervaring leert dat het zelfs in een éénpartijstaat een aantal jaren duurt voordat beleidsaankondigingen terug te zien zijn in de cijfers. Dus als Westerse regeringen, die vaak afhankelijk zijn van de steun van meerdere partijen, de maatschappelijke ontevredenheid over inkomensongelijkheid niet te lang door willen laten etteren, wordt het tijd om tot actie over te gaan.