Kan het economendebat de coronacrisis overleven?

Inleiding

Het zijn barre tijden voor het economendebat en de Corona-crisis legt dat (overigens net als bij vele andere maatschappelijke problemen) pijnlijk bloot. Jasper Lukkezen, de hoofdredacteur van het economenvakblad ESB, klaagde al in juni 2020 over het verschijnsel dat voorgenomen artikelen over de kosten en baten van het coronabeleid werden ingetrokken.[1] Vorige maand stapten de economische toppers van herstel.nl plotsklaps op. Ook hier gaat het niet om de eersten de besten: Bas Jacobs (hoogleraar aan de EUR en oud-voorzitter van de bedaagde Koninklijke Vereniging voor de Staathuishoudkunde), Barbara Baarsma (hoogleraar aan de UvA, directievoorzitter Rabo Amsterdam en voorzitter van de Bankraad van DNB) en Coen Teulings (universiteitshoogleraar te Utrecht en oud-CPB-directeur). Ik kan me dergelijke terugtrekkende bewegingen uit de afgelopen veertig jaar niet heugen.

Het economische vacuüm dat zo in Nederland wordt getrokken, staat in schril contrast met de voortvarende ontwikkeling van het internationale economendebat (Van Bergeijk 2021). Er is bijvoorbeeld een nieuw tijdschrift Covid Economics waarin beoordeeld ‘research in progress’ verschijnt (in een jaar 443 ‘vetted papers’ ) en ook in de internationaal toonaangevende series voor werkdocumenten treedt grote dynamiek op (Figuur 1).

Figuur 1 Gepubliceerd ‘Research in progress’ door CEPR en NBER

Doodverklaring

Het economendebat in Nederland is al eens eerder doodverklaard, vooral omdat de relatie tussen beleid en wetenschap op het eind van de vorige eeuw huiveringwekkend moeizaam verliep (Kalshoven, 1996).  Beleidseconomen en wetenschappers namen de handschoen echter gezamenlijk op (van Bergeijk, Bovenberg, van Damme en van Sinderen, 1997) en de patiënt werd min of meer gereanimeerd. De revalidatie kostte vanzelfsprekend tijd, maar het is betekenisvol dat er nu een standaard evaluatieprotocol wordt gebruikt waarbij maatschappelijke impact ook een belangrijke rol speelt (van Bergeijk en Johnson 2014). Academische economen die zich bezighouden met maatschappelijke debatten of lid zijn van belangrijke sociaaleconomische gremia zoals de SER kunnen daardoor ook dat soort tijdvreters mee laten tellen naast de wetenschappelijke publicaties. De vraag is natuurlijk waarom ondanks die grote stap voorwaarts er nu een scherpe terugval is opgetreden.

Koudwatervrees

Het kan koudwatervrees van het beleid zijn dat ten grondslag ligt aan de grotere afstand tussen wetenschap en beleid die zich in Nederland begint af te tekenen. Den Haag zegt zich te baseren op wetenschappelijke inzichten maar vreest tegelijkertijd voor ‘tegenwerking’ als er alleszins redelijke vragen worden gesteld en als de kosten van het gevoerde beleid worden verduidelijkt.

Door op de korte baan te gaan gaat het teveel over voorlopige resultaten en tijdens de coronacrisis liefst van het meest dramatische soort. Wetenschappelijke bijdragen verworden aan de tafel van de talkshow al snel sound bites; het debat zou gediend zijn met meer distantie en minder scoringsdrang.

Mogelijk is het kanaal waarlangs sommige academische economen maatschappelijke impact trachten te bereiken verkeerd. In plaats van een evenwichtig geluid te laten horen, dreigt haantjes/hennetjesgedrag. Een vergelijking dringt zich ook op met de Publish or Perish cultuur die ontstond toen publicaties en citaten centraal werden gesteld in de evaluatie van onderzoek. De indicatoren die waren ontwikkeld gaven toen de verkeerde prikkels en de nieuwe indicatoren voor maatschappelijke impact doen dat nu waarschijnlijk ook. Die verstorende factor wordt nog uitvergroot doordat Universiteiten mediaoptredens zien als een belangrijk marketinginstrument. Door op de korte baan te gaan gaat het teveel over voorlopige resultaten en tijdens de coronacrisis liefst van het meest dramatische soort. Wetenschappelijke bijdragen verworden aan de tafel van de talkshow al snel sound bites; het debat zou gediend zijn met meer distantie en minder scoringsdrang.

Schaartse

De inbreng van economen in het debat over pandemiemaatregelen is elementair, het gaat bij een pandemie immers bij uitstek om het kenobject van de economische wetenschap, namelijk: schaarste. Moet er worden gerantsoeneerd (‘minder bezoeken’, ‘minder non-covid zorg’), aanbod worden ingeperkt (horeca, sport, cultuur), voorraden worden aangelegd of moet de structuur van de economie op de schop? Zijn de keuzen die gemaakt worden eigenlijk wel rationeel – op de korte en de lange termijn? Het inzicht groeit dat omvangrijke investeringen zijn noodzakelijk zijn, maar ook dat de belangrijkste knelpuntzorgen de beschikbaarheid van getraind personeel en goede faciliteiten niet zomaar kunnen worden uitgebreid. Bij dit alles spelen de financiering en timing van het deltaplan dat nodig is om beter voorbereid te zijn op de volgende pandemie. Voor economen is dat een onderzoeksagenda waar de komende jaren waar hard aan moet worden getrokken. Bij dat lange-termijn project zijn een open benadering en scherpe analyses van belang.  Daarom moet het debat onder vakgenoten weer los barsten.

Voetnoten

Literatuur

Bergeijk, P.A.G. van, 2020, Naar een pandemie-resistente economie, Me judice

Bergeijk, P.A.G. van, 2021, Pandemic Economics Edward Elgar: Cheltenham

Bergeijk, P.A.G. van, A.L. Bovenberg, E.E.C. van Damme en J. van Sinderen, 1997, Economic science and practice: The Roles of Academic Economists and Policy-makers. Edward Elgar Publishing.

Bergeijk, P.A.G. van en L. Johnson, red., 2014, Social Impact@ Sciences: the end of the ivory tower?. OBT Printing, Den Haag.

Kalshoven, F, 1996, Tinbergens tobbende telgen, Volkskrant

Lukkezen, J. 2020, Themanummer over de kosten en baten van lockdowns, ESB.nu