Naar een pandemie-resistente economie

Deze crisis

Deze crisis is geen vraagcrisis of vertrouwenscrisis. Het is geen uitingsvorm van de instabiliteit die nu eenmaal altijd kenmerkend is voor het kapitalistische systeem. De leerboeken economie helpen ons daarom niet verder – we moeten scherper nadenken over wat er gebeurt.

Deze crisis is een crisis die ontstaat doordat we bepaalde activiteiten die we graag zouden doen niet meer kunnen doen. De luchtvaart stopt, horeca gesloten, de sport ligt stil en de winkelstraten zijn leeg. Dat zijn de mediaberichten die de aandacht trekken. De analyse ligt dan ook voor de hand: het gaat helemaal verkeerd met de economie. Het radarwerk valt stil.

Niet alles ligt stil

Dat is echter een misvatting. Er zijn hele delen van de economie waar keihard wordt overgewerkt en waar de productie in stand blijft, zo niet stijgt. Sommige sectoren produceren zelfs heel veel meer: de zorg en logistiek overschrijden ongekende grenzen. De supermarkten en bezorgdiensten draaien als een tierelier. Elders wordt anders gewerkt dan vroeger zonder dat dat leidt tot een aantasting van de productie. Al het bureauwerk (denk aan verzekeringen, banken en grote delen de overheid) wordt nu grosso modo vanuit huis verricht. De elektriciteitsvoorziening en het internet staan onder hoogspanning. Het onderwijs is nu op afstand. Soms is het met een kleine aanpassing business as usual: de postbode, de stratenmaker, de vuilnisman, de bakker en de slager doen hun werk. Sommige sectoren produceren nog wel maar op een lager niveau: in het openbaar vervoer is het nu opeens overal eerste klas, maar dat is ook precies de bedoeling. En sommige sectoren zitten wel dicht en dat is niet best. Het punt is dat het overgrote deel van de economie doordraait en dat overal – heel Schumpeteriaans – neue Kombinationen worden gemaakt. Veel van die nieuwe combinaties zijn technologisch en boren andere distributiekanalen aan.

Er zijn dus hele delen van de economie waar keihard wordt overgewerkt en waar de productie in stand blijft. Waar de mens besloten heeft een activiteit af te sluiten om het virus te stoppen is het crisis, maar elders pakken mensen aan en neemt de activiteit toe.  We weten ook dat de aanpassingen die zich voltrekken nooit direct in de statistieken te zien zullen zijn. Het gaat om nieuw en ander werken en daar is onze statistiek simpelweg niet op berekent. We missen de aantrekkende nieuwe activiteit en concentreren ons op het meten van het oude dat voor een gedeelte wegvalt. We moeten oppassen niet te vervallen in analyses die bij de vorige crises hoorden.

Nog een voorbeeld

De consumptie is vooralsnog een stabiliserende factor. We moeten ons niet blindstaren op indicatoren die vroeger goed inzicht gaven van wat er gebeurde. Het aantal pintransacties is volgens een rapportage van ING na de hamsterweek aan het dalen. Maar dat betekent natuurlijk niet dat er minder wordt gekocht. Het is een reflectie dat consumenten hun gedrag razendsnel veranderen: de frequentie van winkelbezoek daalt en consumenten doen veel meer boodschappen per pin zodat de omzet meer stijgt dan wordt gedacht. Internetaankopen lopen veelal via de creditcard en cash wordt vervangen door Tikkies. De consument weet deze weg razendsnel te vinden ook bij de aanschaf van de wat grotere uitgaven. Ook het consumentenvertrouwen houdt zich onder de gegeven omstandigheden goed. Dat is dus een enorme steun voor de economie.

Na de pandemie

Het wezenlijke punt is dat zodra de virusuitbraak onder controle is, de teugels kunnen worden gevierd en de economie weer zal opveren. Het corona virus raakt noch de productiecapaciteit noch de beroepsbevolking en dus blijft de potentiële productie ongewijzigd, mits we kapitaalvernietiging tijdens de zelf-quarantaine van onze economie voorkomen. We moeten daarbij een vertrouwenscrisis voorkomen. In dit licht begrijp en ondersteun ik het pakket ondersteuningsmaatregelen van de overheid wel. Maar de overheid kan meer, veel meer.

De uitdaging is om nu verder te kijken dan de top van de corona epidemie en het dal van de corona recessie. Wat hebben we nodig om het vertrouwen straks te versterken? Hoe maken we van ons land een economie die bestand is tegen een volgende epidemie?

Leren van corona

We hebben een soort deltaplan nodig om beter voorbereid te zijn op de volgende crisis: een langdurig investeringsprogramma om middelen, kennis en kunde op het vereiste niveau te brengen en zo het vertrouwen in de toekomst te herstellen. Er gaat heel veel goed tijdens deze crisis en ik ben enorm onder de indruk van de creativiteit en het doorzettingsvermogen. Dat geeft hoop voor de toekomst. Er gaan ook dingen fout, maar daardoor leren we enorm veel. Eén van de dingen die we leren is dat we de invloed van een pandemie hebben onderschat. Het is niet zo dat we niet wisten dat de frequentie van pandemieën hoog is – deskundigen hebben altijd gezegd dat de volgende pandemie een zekerheid is - en dat is nog steeds zo. Het is ook niet zo dat niet voorzien is dat een pandemie overvolle ICs en - zonder beleid - heel veel dodelijke slachtoffers zou opleveren. De (denk)fout waarvan ik zelf ook last heb gehad is dat we onvoldoende hebben voorzien dat de crisis zou leiden tot acute schaarste in materialen en machines die noodzakelijk zijn voor diagnostiek en behandeling. De vragers op die markten zitten klem en er is een voortdurende drang tot het zoeken van nationale oplossingen. Het aanbod kan op de gegeven korte termijn onvoldoende stijgen en zo zitten we in wat door sommigen wel vergeleken is met een oorlogseconomie. Dat laatste is overdreven, maar dat de corona economie anders en onbekend is, is zeker. We moeten scherper gaan denken over de pandemie-economie. Hoe kunnen we de acute schaarste voorzijn zonder te vervallen in dure voorraden, zonder te vervallen in uitvoerbelemmeringen en zonder te vervallen in het belemmeren van de dynamiek die een probaat middel is om de aanpassingskosten binnen de perken te houden.

Tot slot

Hier kunnen ook economen hun steentje bijdragen. Kijk niet naar wat wegvalt, maar kijk wat er bij komt. Vertrouw in de dynamiek van de economie. Laat die zien en leg uit dat dit een andere crisis is dan de vorige en werk keihard mee om de economie coronaresistent te maken. Het mooie is, plannen maken kunnen we vanuit thuis!