Duurzaam herstel na coronacrisis geen luxe maar noodzaak

Duurzaam herstel na coronacrisis geen luxe maar noodzaak image
Afbeelding 'kamerzetels' door 'risastla'

Vandaag bieden de leden van het Sustainable Finance Lab de politiek een open brief aan met acht voorstellen om te komen tot een duurzaam herstel na de coronacrisis. Het SFL stelt in de brief dat het op een sociale wijze realiseren van de energie- en circulaire transitie, en het versterken van onze weerbaarheid, de enige manier is om ons welzijn en onze welvaart te behouden. Onze redacteur Adriaen Luijks geeft de belangrijkste punten uit de brief weer.

Recessie van ongekende proporties

De maatregelen die genomen zijn om de verspreiding van het coronavirus in te dammen hebben een ontwrichtende werking op de economie en samenleving. Oud CPB-directeur De Ridder verwacht dat het wel vijf jaar kan duren voor de economie op het 'pre-corona' niveau terug is. Wellicht zal de economie zelfs een krimp kennen van dubbele cijfers. Een recessie van ongekende proporties.

Door tal van initiatieven probeert de overheid de economie te conserveren voor het moment dat de deuren weer wél volledig open kunnen. De eerste acute financiële noodvoorzieningen zijn getroffen. Mondjesmaat worden de maatregelen versoepeld. Een goed moment om verder te kijken dan de waan van de dag.

In de globale wereld waarin we nu leven kan een aanvankelijk kleine schok aan de andere kant van de wereld zich binnen een mum van tijd over de hele wereld verspreiden. Waar het in 2008 een kredietschok betrof, en nu een pandemie, kan de volgende ontwrichting veroorzaakt worden door sociale spanningen of milieurampen. Of iets anders, we weten het simpelweg niet.

Het is dus belangrijk om te kijken hoe we de weerbaarheid van onze samenleving kunnen versterken. We moeten inzien dat jarenlang ongebreideld streven naar efficiency en minimale buffers ons kwetsbaar heeft gemaakt voor verstoringen. De prijs die we nu moeten betalen voor deze jarenlange focus op korte termijn winstmaximalisatie is hoog.

De voorstellen van het SFL

De afgelopen jaren keken we vooral naar een mogelijke verstoring uit dezelfde hoek als de vorige crisis. Een pandemie kwam als een verrassing. Ook in de toekomst zullen we zowel te maken krijgen met voorspelbare rampen die we kunnen afwenden als met onvoorspelbare waar we ons op kunnen voorbereiden.

Het op een sociale wijze realiseren van de energie- en circulaire transitie, en het versterken van onze weerbaarheid, zijn de enige manier om ons welzijn en onze welvaart te behouden, stellen de leden[1] van het Sustainable Finance Lab (SFL)[2]. Daarom bieden zij vandaag (3 juni 2020) de Nederlandse politiek een open brief aan met acht voorstellen om te komen tot een duurzaam herstel na de coronacrisis.

Geachte politici van Nederland, uw reactie op de coronacrisis is bepalend voor onze toekomstige kwaliteit van leven. Zo begint de brief van de academici. Verder omvat de brief de volgende punten:

  1. Waarborg toegang tot essentiële diensten en gelijke kansen voor iedereen. Ook in deze crisis krijgen flexwerkers en schijnzelfstandigen de hardste klappen. Zorg er als overheid voor dat niemand verstoken blijft van onderwijs, zorg en een inkomen. Ontwikkel een basisverzekering voor arbeidsongeschiktheid en pensioenopbouw voor zelfstandigen. Investeer in een actief arbeidsmarktbeleid. 
  2. Houd de economie overeind, maar geef ook richting. Vraag van bedrijven die steun nodig hebben een bedrijfsplan dat aangeeft hoe zij hun ecologische voetafdruk zullen verminderen en hoe zij bijdragen aan het verwezenlijken van de Sustainable Development Goals. Ondernemingen die zich richten op deze uitdagingen zijn onmisbaar voor het toekomstige verdienvermogen van Nederland. 
  3. Bezuinig niet te snel en verbreed de belastingbasis. Economisch herstel vereist een lange adem. Bouw de steun daarom niet te snel af, de effectiviteit van uitgaven is maatgevend. Verbreed de belastingbasis om te komen tot een efficiënter en effectiever belastingstelsel en daarmee een houdbare financiering van de overheid.
  4. Beprijs ecologische schade. Voorkom volgende ecologische rampen, van een opwarmende planeet tot een tekort aan grondstoffen en vruchtbare grond. Maak een duurzaam gebruik van de leefomgeving bedrijfseconomisch profijtelijk. Beprijs daartoe CO2-uitstoot in de volle breedte en schaf belastingvrijstellingen op fossiele brandstoffen af, zoals die voor kerosine. Beprijs ook de externe effecten van afval en grondstoffengebruik, inclusief de stikstof aanvoer via veevoer en kunstmest. 
  5. Versterk buffers in de samenleving, de economie en de financiële sector. Te lage buffers bij banken maakten het in 2008 noodzakelijk met belastinggeld banken te redden. Nu zien we dat hogere buffers veel breder in de economie van belang zijn. Hoge schulden veroorzaken en verergeren crises en ondermijnen het herstelvermogen.                                                                                
    • Verminder daarom de prikkels om schuld aan te gaan. Schaf de bevoordeling van schuld af, zoals de nog resterende hypotheekrenteaftrek voor huishoudens en de renteaftrek voor bedrijven. Kom tot een fiscaal gelijke behandeling van vreemd vermogen (schuld) en eigen vermogen. Leg een gezonde verhouding tussen eigen- en vreemd vermogen voor ondernemingen vast in de corporate governance code zodat commissarissen hiervoor aansprakelijk gesteld kunnen worden.                                                      
    • Zet in op een verdere versterking van de financiële sector. Voldoende risicodragend vermogen bij banken blijft een zorg, alsmede de afhankelijkheid van de Nederlandse samenleving van een drietal eenvormige banken. Bevorder daarom de diversiteit van het bankenlandschap, en investeer in publieke terugvalopties zoals een publieke achtervang voor het betalingssysteem via digitaal centrale bank geld.                     
    • Vertrouw voor steunverlening aan bedrijven niet alleen op kredietgaranties en leningen. Zet ook risicodragende (eigen vermogen) instrumenten in voor bedrijven die geen hogere schulden kunnen dragen. 
    • Verlicht ook de schuldenlast bij huishoudens. Zet in op een snellere en effectievere schuldsanering voor huishoudens met een uitzichtloze schuldpositie.  
  6. Investeer in betrokkenheid, verantwoordelijkheid en tegenmacht van burgers. Geef ruimte aan lokale initiatieven die een zelforganisatie zijn van burgers buiten markt en overheid om. Zoals burgers die zelf energie opwekken in een energiecoöperatie of zorgen voor elkaar via een broodfonds of voedselbank. Organiseer daarnaast invloed van burgers in private sectoren waar grote publieke belangen spelen. Stel bij banken een maatschappelijke adviesraad in, vergelijkbaar met een cliëntenraad in zorginstellingen, dus met een wettelijke status. Dit zou ook kunnen bij grote bedrijven in sectoren als media, geneesmiddelen en voeding, waaronder de supermarkten die in de voedingssector een dominante rol vervullen.
  7. Een duurzame meerjarige Europese aanpak. Wereldwijde problemen vereisen wereldwijde oplossingen. Een gemeenschappelijke Europese aanpak is daartoe een onmisbare eerste stap. Vanwege de ongekende uitdagingen is het nodig de EU-begroting zowel doelgerichter als groter te maken. Stel een kader op voor de steun- en opbouwmaatregelen, inclusief een investeringsplan, uit te voeren door de Europese Commissie en de Europese Investerings Bank. Richt dit op toekomstbestendige economische activiteiten, als een versnelling van de energie-, circulaire- en mobiliteitstransitie. Denk aan netten voor glasvezel, warmte, biogas, smart grids, regionale lightrail en grensoverschrijdende hogesnelheidslijnen. Investeer eveneens in een Europese aanpak van uitdagingen op medisch vlak, zoals het produceren van vaccins en andere medische benodigdheden. Het gaat daarbij zowel om ‘shovel ready’ projecten alsook omscholing, onderzoek en ontwikkeling. 
  8. Benut het Internationaal Monetair Fonds (IMF) voor kwetsbaarheden in ontwikkelings- en opkomende landen. Europa is een welvarend continent met een sterke munt. Europa kan daarom zelf de kosten dragen van de coronacrisis. Veel ontwikkelings- en opkomende landen kunnen dat niet. De coronacrisis stelt hen voor ongekende uitdagingen, bovenop de ecologische en sociale problemen die zij al kenden. Realiseer daarom via het IMF een sociale en duurzame investeringsagenda. Hiertoe kan het IMF nieuwe Special Drawing Rights (SDR’s) uitgeven. Rijke landen kunnen hun SDR’s als gift aanbieden en deze inwisselbaar maken tegen hun munt.

Slot

Het is hoog tijd om te bepalen in wat voor land we in de toekomst willen wonen. De globalisering heeft ons bestel fragiel gemaakt voor verstoringen. Een aantal verstoringen kunnen we wellicht beperken, of zelfs in zijn geheel voorkomen, door ons te richten op een duurzame en circulaire economie. Aan de andere kant zullen we voor niet te voorspellen of te voorkomen schokken moeten zorgen voor meer vlees op de botten. Tot slot vragen internationale vraagstukken per definitie internationale samenwerking, welke we zullen moeten vergroten. Hopelijk is de open brief van het SFL de eerste aanzet tot een weerbaarder en duurzamer Nederland na corona.

Voetnoten


[1] De brief is ondertekend door Prof. dr. Arnoud Boot (Universiteit van Amsterdam, co-voorzitter SFL), Dhr. Peter Blom (CEO Triodos bank, co-voorzitter SFL), Prof. dr. Harald Benink (Tilburg University), Prof. dr. ir. Dirk Bezemer (Rijksuniversiteit Groningen), Prof. ir. Klaas van Egmond (Universiteit Utrecht), Prof. dr. Ewald Engelen (Universiteit van Amsterdam), Lector drs. Marleen Janssen Groesbeek (Avans Hogeschool), Prof. dr. Arjo Klamer (Erasmus Universiteit Rotterdam), Prof. dr. Clemens Kool (Maastricht University), Prof. dr. Karen Maas (Open Universiteit en Erasmus Universiteit Rotterdam), Dr. Mark Sanders (Universiteit Utrecht), Prof. dr. Hans Schenk (Universiteit Utrecht), Prof. dr. Dirk Schoenmaker (Erasmus Universiteit Rotterdam), Prof. dr. Irene van Staveren (Erasmus Universiteit Rotterdam), Drs. Rens van Tilburg (Directeur Sustainable Finance Lab), Prof. dr. Bert de Vries (Universiteit Utrecht) & Prof. dr. Herman Wijffels (Universiteit Utrecht).

[2] Het Sustainable Finance Lab (SFL) wil een brug zijn tussen de academische wereld en de praktijk. Doel van het SFL is een stabiele en robuuste financiële sector die bijdraagt aan een economie die de mens dient zonder daarbij zijn leefmilieu uit te putten. Hiertoe ontwikkelt het SFL ideeën en biedt het een platform om deze te bespreken.

Te citeren als

Adriaen Luijks, “Duurzaam herstel na coronacrisis geen luxe maar noodzaak”, Me Judice, 3 juni 2020.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding 'kamerzetels' door 'risastla'

Ontvang updates via e-mail