Ranglijstverdwazing in duurzaamheidsland

Ranglijstverdwazing in duurzaamheidsland image

Juame Lopez, Flickr

15 okt 2014
Nederlanders houden van ranglijstjes. Zo ook het dagblad Trouw dat onlangs een lijst met 100 duurzaamste Nederlanders publiceerde. De Tilburgse econoom Graafland bekritiseert de constructie van deze ranglijst en komt tot de conclusie dat dit soort lijsten vooral tegemoet komen aan de behoefte tot amusement en sensatie. De criteria tot identificatie van duurzame leiders in Nederland zijn onhelder en de wijze van beoordelen niet transparant. Met informeren van het lezerspubliek of nieuwsgaring heeft dit weinig van doen.

Top 100

Afgelopen vrijdag publiceerde Trouw de lijst met 100 duurzaamste Nederlanders. Het betreft een selectie van de door Trouw benoemde duurzaamste Nederlanders. Grofweg bestaat de selectie uit de volgende stappen. Het begint met een groslijst van 400 namen van mensen die in Nederland actief zijn op het gebied van duurzaamheid, mede aangedragen door lezers van Trouw. Dertien juryleden uit verschillende deelgebieden kunnen uit de 400 namen minimaal 30 en maximaal 70 personen kiezen, die volgens hen tot de duurzaamste 100 personen behoren. Na vaststelling van een lijst van 100 personen, bepaalt de jury vervolgens de rangorde door elke kandidaat een individuele score op zes criteria toe te kennen.

Onbetrouwbare meting

Duurzaamheid is een belangrijk maatschappelijk thema en een van de grootste uitdagingen van de mensheid in de komende decennia. Publieke aandacht voor het thema is daarom zeer wenselijk en het is goed dat Trouw haar lezerspubliek confronteert met inspirerende voorbeelden. Maar tegelijkertijd bekruipt mij de vraag of Trouw met dit initiatief niet haar naam als kwaliteitskrant op het spel zet en de trekken gaat vertonen van een sensatiekrant. Want het is zeer twijfelachtig hoe betrouwbaar deze top 100 is. Iedereen die vertrouwd is met het maken van rankings weet hoe moeilijk het is om een betrouwbare en robuuste maatstaf te ontwikkelen. Dat geldt al helemaal voor duurzaamheid, dat zich heel moeilijk laat operationaliseren.

Nu kiest Trouw zes specifieke criteria aan de hand waarvan de personen beoordeeld worden: daadkracht/impact, innovatie, kennis, brede visie, charisma en contacten. Maar ook voor deze kenmerken lijkt het mij ondoenlijk om 400 mensen te ordenen. Neem bijvoorbeeld impactmeting. Zelf heb ik een onderzoek gedaan voor de Europese Unie naar de impact van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Internationale ratingsbureaus die maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) proberen te meten en continue een groot team van experts aan het werk hebben, komen vaak met verschillende lijstjes. Voor Trouw laten 13 experts hun licht schijnen over hoe 400 mensen op zes criteria scoren. Hoe zorgvuldig is hun oordeel? Waar halen zij al die informatie vandaan? Hoeveel tijd besteden zij aan hun research? Of vertrouwen de 13 juryleden gewoon op hun fingerspitzengefühl? En hoe weten zij dat de 400 mensen die zij moeten beoordelen ook het meest actief zijn op het gebied van duurzaamheid van de 16,8 miljoen inwoners die Nederland rijk is? Als Trouw de lijst presenteerde met een vette knipoog, zou dit nog misschien acceptabel zijn. Maar de wijze waarop Trouw rapporteert over de veranderingen in de lijst, laat zien dat zij het veel te serieus neemt. Zo lezen wij dat Jeroen de Haas maar liefst 57 plaatsen zakte op de ranglijst. Hoe kan het dat iemand binnen 1 jaar tijd kennelijk zoveel verliest aan impact, innovatie, kennis, brede visie, charisma of contacten? Dat zijn immers (duurzame) criteria die niet van de ene dag op de andere dag zullen veranderen.

Onheldere criteria

Een ander probleem bij deze lijst is dat de criteria op een belangrijk punt niet helder zijn. Zo heeft Marjan Minnesma zich teruggetrokken om onderdeel van de jury te worden. Het argument is dat zij daarmee de weg vrijmaakt voor een nieuwe nummer één. Sympathiek, maar dat roept wel de vraag op wat de lijst nu precies voorstelt. Is Marjan Minnesma nu wel of niet nog steeds de meest duurzame persoon in Nederland? Stel dat de makers van de Quote 500 op zijn of haar verzoek de rijkste persoon zouden schrappen? Dan kan de lijst gelijk bij het oud vuil, want dan weten wij niet meer wie de rijkste Nederlanders zijn. Dus: of de lijst is echt bedoeld om de meest duurzame personen te identificeren, of het is een middel om aandacht te vragen voor nieuwe voorbeelden van inspirerende mensen op het gebied van duurzaamheid. Kiest Trouw voor het laatste, dan zijn er veel verantwoorde andere manieren waarop Trouw dat kan doen.

Ook Jan Jonkers ziet zich graag verwijderd van de lijst. Hij heeft een hekel aan lijstjes en dat getuigt van realiteitszin. Even dacht ik dat hij als argument zou aandragen dat hij zich wat opgelaten voelt met de hoge notering. In de trant van: “Waarom noemt gij mij duurzaam?”, naar het voorbeeld van de bekende vraag van Jezus: Waarom noemt gij mij goed? Niemand is goed dan God alleen (Marcus 10: 18). Want is het niet zo dat wij allemaal tot onze nek in de stront zitten, doordat wij allemaal deel uitmaken van een economisch systeem dat onvoldoende duurzaam is? Dat zou wellicht meer blijken als Trouw ook het criterium van hoe duurzaam de persoonlijke levenswijze van de genoemde mensen is zou meenemen. Wij kennen immers allemaal het voorbeeld van de kruisvaarder Al Gore die zelf buitensporig veel energie verbruikte.

Curieuze praktijk van een serieuze krant

Laat Trouw zich tot slot afvragen hoe zij haar integriteit bewaart als zij zo uitgebreid gaat publiceren over een zelf ontworpen onderzoeksmaatstaf. Alhoewel Trouw ook wetenschappers betrekt in haar werkwijze (Gerhard van de Bunt van de VU), is het curieus als nieuwsbladen zelf onderzoek gaan doen en daar vervolgens uitgebreid over gaan rapporteren. Zet Trouw daarmee niet een verdere stap op de weg waarop de media de werkelijkheid voor ons construeert in plaats van het publiek op betrouwbare wijze daarover informeert?

* Dit artikel is eerder in verkorte vorm verschenen in Trouw van 15 oktober 2014.

Te citeren als

Johan Graafland, “Ranglijstverdwazing in duurzaamheidsland”, Me Judice, 15 oktober 2014.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Juame Lopez, Flickr

Links

Ontvang updates via e-mail