Vestig hoop niet op vaccins alleen

Onderwerp:
Vestig hoop niet op vaccins alleen image
Afbeelding door 'Sanofi Pasteur'
10 mrt 2021

Voor de uitweg uit de Covid-19 crisis is op dit moment alle hoop gevestigd op vaccins. Het droomscenario is een snelle vaccinatiecampagne waardoor het virus helemaal verdwijnt. Helaas is dit droomscenario niet het enige denkbare scenario. Marc Pomp pleit ervoor om niet alleen te investeren in vaccins maar ook in betere behandelingen voor Covid-19. Dat dergelijke investeringen een hoog maatschappelijk rendement hebben staat buiten kijf. Het voorkomt niet alleen dure ziekenhuisopnames, maar beperkt ook de schade aan de economie.

Kortere verblijfsduur op de IC

Een vergelijking tussen de eerste en de tweede golf laat zien dat zelfs beperkte verbeteringen in de behandeling al grote effecten hebben gehad op het aantal IC-opnames en op de verblijfsduur op de IC. Onderstaande figuur laat de cumulatieve verdeling zien van de verblijfsduur van Covid-19 patiënten op de IC in twee deelperioden die globaal overeenkomen met de eerste en de tweede golf.[1] De horizontale as in de figuur geeft het aantal dagen op de IC weer, de verticale as het percentage met een verblijfsduur korter dan dat aantal dagen. De blauwe lijn (tweede golf) ligt links van de zwarte lijn (eerste golf). Dat betekent dat de verblijfsduur op de IC is gedaald. In de periode tot 7 juni 2020 was de gemiddelde verblijfsduur op de IC nog 17,9 dagen, in de periode van 7 juni 2020 tot 4 februari 2021 was dit gedaald tot 13,6 dagen, een daling met een kwart. Het RIVM komt op vrijwel exact dezelfde daling, bij een iets andere indeling in periodes (voor en na 1 juli 2020). In de tweede periode hebben ruim 4000 patiënten op de IC gelegen. Zonder de daling van de gemiddelde verblijfsduur met 4 dagen zou het totale aantal dagen op de IC 4000 × 4 = 16 duizend dagen hoger zijn geweest.

Figuur 1: Verblijfsduur op de IC: tijdens de tweede golf korter dan tijdens de eerste golf

Ook belandden tijdens de tweede golf minder mensen van de verpleegafdeling op de IC, zie de figuur hieronder. Elk punt in de figuur komt overeen met het aantal ziekenhuisopnames op een bepaalde dag (horizontale as) en op de IC op dezelfde dag (verticale as).

Figuur 2: In de tweede golf stromen minder patiënten door naar de IC


Bronnen: Online datasets gebaseerd op data van de stichting NICE, eigen bewerking

Tijdens de eerste golf stroomde ongeveer 1 op de 4 patiënten door naar de IC, tijdens de tweede golf was dat nog 1 op de 6.[2] Zonder deze daling was het aantal IC-dagen tijdens de tweede golf dus 50 procent hoger geweest. Dit komt neer op ruim 28 duizend vermeden IC-dagen (4000 × 14 × 50%).

Gevolgen voor de economie

Bij een kortere verblijfsduur op de IC en een lagere doorstroom van de verpleegafdeling naar de IC raakt de zorg minder snel overbelast. Maatregelen gericht op beperking van het aantal besmettingen kunnen dan iets minder streng zijn en hoeven iets minder lang te worden ingezet. Het terugdringen van het reproductiegetal tot onder de 1 duurt weliswaar wat langer dan bij strenger beleid, maar dat kan de zorg dan ook aan.

In Europa ontbreekt een soortgelijk programma gericht op de ontwikkeling van Covid-19 therapieën. Dat valt te betreuren want zoals gezegd, de maatschappelijke baten van kleine verbeteringen in de behandeling zijn al enorm en met een Europees fonds naast de Amerikaanse miljarden is er zicht op een groter arsenaal van kansrijke therapieën.

Iets minder streng of iets minder langdurig betekent al gauw honderden miljoenen aan vermeden economische schade. Dit volgt uit een eenvoudige berekening op basis van de meest recente raming van het Centraal Planbureau. De schade als gevolg van Covid-19 voor de economie bedraagt volgens de basisraming 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) gedurende het laatste kwartaal van 2020 en over heel 2021. Dit komt neer op ruim € 50 miljard, ofwel € 750 miljoen per week. In het start-stop-scenario, waarin vaccins niet goed blijken te werken, is de economische schade nog hoger, 8% van het bbp wat neerkomt op € 80 miljard ofwel € 1,25 miljard per week.

Contactbeperkende maatregelen zouden naar alle waarschijnlijkheid nog strenger zouden zijn geweest als de behandeling niet was verbeterd, want dan zou de IC-bezetting veel hoger zijn geweest. Zelfs als hierdoor de maatregelen maar 1 week korter duren, is hiermee al € 750 miljoen aan economische schade vermeden in het basisscenario en € 1,25 miljard in het start-stop-scenario. Natuurlijk is dit niet meer dan een ruwe schatting maar het punt is duidelijk: de schade voor de economie als gevolg van Covid-19 is zo groot, dat zelfs een kleine beperking van die schade in absolute zin al een grote maatschappelijke waarde vertegenwoordigt.

Investeren we genoeg in behandelingen?

De website van het de Amerikaanse BARDA (Biomedical Advanced Research and Development Authority) geeft een actueel overzicht van de Covid-19-therapieën (geneesmiddelen) waar de Amerikaanse overheid in investeert. Dat zijn er op dit moment (9 maart 2021) 11, waarvan er onlangs twee zijn goedgekeurd voor toepassing in de praktijk door de Amerikaanse geneesmiddelenwaakhond. Twee andere middelen zijn inmiddels geflopt in de onderzoeksfase. De hoeveelheid overheidsgeld varieert sterk tussen middelen, van een paar miljoen voor middelen aan het begin van de onderzoeksfase tot enige honderden miljoenen voor middelen die dichtbij de markttoelating zijn. De grootste bedragen gaan naar de twee goedgekeurde middelen, samen goed voor een kleine 5 miljard dollar (niet alleen voor onderzoek maar ook voor ontwikkeling, productie en distributie). Critici in de VS hebben betoogd dat het totale budget voor Covid-19 therapieën veel te laag is (Mulligan et. al., 2020;Zimmer, 2021).

In Europa ontbreekt een soortgelijk programma gericht op de ontwikkeling van Covid-19 therapieën. Dat valt te betreuren want zoals gezegd, de maatschappelijke baten van kleine verbeteringen in de behandeling zijn al enorm en met een Europees fonds naast de Amerikaanse miljarden is er zicht op een groter arsenaal van kansrijke therapieën. Als we de berekening voor Nederland vertalen naar Europees niveau, dan zou 1 week minder economische schade neerkomen op € 13 miljard. Een therapie die ook maar enigszins effectief is levert al snel veel op. En het risico dat grote sommen publiek geld worden betaald voor mislukkingen is beheersbaar: echt hoge bedragen hoeven pas te worden betaald als geneesmiddelen dichtbij de eindstreep van markttoelating zijn, zie de zojuist beschreven Amerikaanse praktijk.

Voor het achterblijven van Europa zijn allerlei verklaringen denkbaar, van optimisme over de langdurige werkzaamheid van vaccins tot free-ridergedrag. Maar de Europose apathie kan omslaan in actie als het besef doordringt dat minder gunstige vaccinatie-scenario’s denkbaar zijn. Pleidooien in de medische wereld voor meer onderzoek naar, en grootschalige overheidsinvesteringen in, behandelingen voor Covid-19 helpen hopelijk ook (Jennifer & Bowden, 2020).

Voetnoten


[1] De gegevens in de figuur zijn afkomstig uit een figuur op de website van de Stichting NICE. Die figuur bevat het aantal personen naar verblijfsduur op de IC sinds de start van de Covid-19 pandemie. Hieruit zijn niet de aantallen op verschillende momenten af te leiden. De splitsing tussen voor en na 7 juni 2020 is alleen mogelijk omdat ik op 7 juni een eerste telling heb gemaakt op basis van de toenmalige figuur op de NICE website. Voor zover ik weet zijn er geen openbare bronnen voor dit soort gegevens.

[2] In regressie-analyses is geëxperimenteerd met een vertraagde relatie tussen IC-opnames en ziekenhuisopnames. De onvertraagde relatie zoals weergegeven in figuur 2 gaf echter de beste fit.

Literatuur

Karen Mulligan, Karen Van Nuys, Desi Peneva, Martha Ryan en Geoffrey Joyce, The Value of Treatment for COVID-19, Shaeffer Center White Paper, juli 2020.

Carl Zimmer, How the Search for Covid-19 Treatments Faltered While Vaccines Sped Ahead, New York Times, 4 maart 2021.

Martin, Jennifer H. en Nikola A. Bowden. "Drug Repurposing in the Era of COVID-19: A Call for Leadership and Government Investment." The Medical journal of Australia 212.10 (2020): 450-452.

Te citeren als

Marc Pomp, “Vestig hoop niet op vaccins alleen”, Me Judice, 10 maart 2021.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding door 'Sanofi Pasteur'

Ontvang updates via e-mail