Wat is de juiste looneis?

Koopkracht van loon

De juiste looneis is niet makkelijk te bepalen. Meerdere variabelen spelen een rol. Complicerende factor daarbij is dat de prijs van arbeid voor werkgevers een andere is dan voor werknemers. Laten we de belangrijkste variabelen langslopen, te beginnen met de inflatie. Mensen die hun arbeid aanbieden zijn vooral geïnteresseerd in de koopkracht van hun loon. Een werknemer die evenveel werkt als vorig jaar heeft er, begrijpelijkerwijs, moeite mee als zijn loon niet wordt aangepast aan stijgende prijzen, zeker als de geldontwaarding zo extreem hoog is als momenteel het geval is. Inflatie wordt door vakbonden in eurolanden dan ook als eerste genoemd als het gaat om variabelen die de hoogte van hun looneis bepalen.

Winsten ook voor werknemers van belang

Nu de inflatie in eurolanden gemiddeld meer dan 10% bedraagt, lopen de looneisen overal op. Is er bij bedrijven ruimte om deze eisen in te willigen? Dat verschilt per bedrijf. Niet alleen omdat de winst van bedrijf tot bedrijf sowieso uiteenloopt, maar ook omdat bedrijven in verschillende mate geraakt worden door de scherp gestegen energieprijzen. Niet alle ondernemingen opereren op markten waar ze hogere kosten zomaar kunnen doorrekenen aan de klant. Als doorrekenen kan, leidt het tot prijsstijging van hun product. Als het niet kan, leiden hogere kosten tot lagere winstmarges. 

Complicerende factor is dat de prijs van arbeid voor werkgevers een andere is dan voor werknemers. 

Voor werknemers is van belang dat zowel stijgende afzetprijzen als inzakkende winstmarges gevolgen kunnen hebben voor de werkgelegenheid. Hogere afzetprijzen leiden tot minder vraag naar het product. Dat leidt tot afbouwen van de productie en minder vraag naar arbeid. Inzakkende winstmarges betekent daling van rendement op geïnvesteerd vermogen. Soms kan er best wat van het rendement af, maar op den duur leiden dalende rendementen tot minder investeringen en daardoor minder vraag naar arbeid. Bedrijfswinsten zijn dus niet alleen van belang voor investeerders maar ook voor de werkgelegenheid.

Om de winstmarges op peil te houden mogen de kosten niet meer stijgen dan de afzetprijzen dus. Wat de loonkosten betreft kan van deze ‘regel’ afgeweken worden als de arbeidsproductiviteit stijgt.

Met andere woorden: arbeid wordt voor werkgevers duurder als de stijging van de nominale loonkosten groter is dan de stijging van de arbeidsproductiviteit en de prijsstijging op de gerealiseerde toegevoegde waarde. Het probleem is echter dat deze optelsom op dit moment lager uitkomt dan de inflatie. Loonstijgingen die de inflatie volledig compenseren - wat logisch is vanuit de kijk van werknemers op de prijs van arbeid - zouden arbeid dus duurder maken en de vraag naar arbeid doen afnemen.

Is minder vraag naar arbeid erg? 

Het antwoord op deze vraag hangt af van de vraag hoe ver de werkloosheid verwijderd is van het evenwicht en of werknemers bereid zijn om loonoffers te brengen om de werkloosheid geheel weg te werken. In landen als Spanje en Griekenland is er met een werkloosheid van meer dan 12% nog steeds sprake van een tekortschietende vraag naar arbeid. Voor zover werkloosheidsbestrijding prioriteit heeft, ligt het in die landen niet voor de hand om arbeid duurder te maken.

Maar er zijn ook eurolanden, zoals Duitsland, België, Nederland en Oostenrijk, waar juist een tekort aan arbeid is. De personeelstekorten beperken daar de mogelijkheden om de productie uit te breiden. Sommige bedrijven, zoals in Nederland de NS, moeten hun productie zelfs inkrimpen vanwege personeelstekorten wat bij klanten tot veel frustratie leidt. Is het voor deze landen een goed idee om arbeid duurder te maken? Bijvoorbeeld door de inflatie, welke in nagenoeg alle eurolanden boven het optelsommetje van de stijging van de arbeidsproductiviteit en de afzetprijzen uitkomt, volledig te compenseren.

Duurdere arbeid is gewoon een kwestie van vraag en aanbod, zou je zeggen. Bij duurdere arbeid neemt de vraag naar arbeid af en het aanbod toe. Zo verdwijnen de personeelstekorten vanzelf. Daarnaast zou het er samen met de vele steunmaatregelen van overheidszijde voor kunnen zorgen dat de koopkrachtontwikkeling de vraag/ aanbod- verhouding op de arbeidsmarkt beter gaat weerspiegelen.

Niet zo simpel

Maar helaas is het niet zo simpel. De personeelstekorten vinden niet plaats te midden van een opgaande economie. Alle seinen voor de economie staan namelijk op oranje. De oorlog in Oekraïne zorgt voor veel onzekerheid. Het consumentenvertrouwen is in 25 jaar niet zo laag geweest en gaat gepaard met inzakkende bestedingen. Ook bij ondernemers verslechtert de stemming in rap tempo. Het lijkt niet zozeer de vraag óf er een recessie komt maar hoe diep de recessie zal zijn en hoe lang deze zal duren.

In recessies neemt de vraag naar arbeid normaliter af. Het is de vraag of het verstandig is dat verder aan te wakkeren door arbeid duurder te maken middels loonsverhogingen die de economische ruimte (optelsom) te boven gaan. Op zich kan extra loonstijging via meer bestedingen ook een positieve bijdrage aan de vraag naar arbeid leveren, maar in recessies valt dit vaak tegen omdat huishoudens onzeker zijn en meevallers vaak op de spaarrekening zetten. Natuurlijk, in landen en sectoren waar de personeelstekorten structureel zijn en de winsten historisch gezien hoog, kan ruimte zijn om dat te doen. Maar in het algemeen lijkt waakzaamheid geboden. Voor vakbonden die de komende maanden de looneis voor het cao- seizoen 2023 opstellen lijkt het raadzaam om meer dan ooit op de voet te volgen hoe de economische vooruitzichten zich ontwikkelen. 

Raoul Leering schrijft deze column op persoonlijke titel. De columns zijn op geen enkele wijze bedoeld als beleggingsadvies. Deze bijdrage verscheen reeds in De Financiële Telegraaf.