Arbeiders aller landen, verenigt u

Kapitalisme

Er waart een spook door Europe en alle machten van het oude Europa hebben zich verbonden tot een heilige drijfjacht tegen het spook. Marx en Engels schetsten in het Communistisch Manifest de dynamiek van het kapitalisme die de veroorzaker was van het spook. De bourgeoisie behoeft een uitgebreide afzet van haar producten, die haar ‘over de hele aardbol jaagt. … Overal moet zij zich innestelen, haar huis bouwen, verbintenissen aanknopen’. De heersende klasse slaagde met vlag en wimpel in haar opzet en trok daarmee de industrie haar nationale bodem onder de voeten weg.

Het kapitalisme kon in het midden van de 19^e eeuw niet bevroeden dat zij honderdzeventig jaar later zo succesvol zou zijn - en tegelijk zo kwetsbaar. Het slaagde er namelijk in het systeem van de open, wereldwijde productie en handel zo te perfectioneren, dat een minuscuul virusje de bijl aan de wortel van dat systeem heeft kunnen zetten. De deuren die wagenwijd openstonden voor een vrij verkeer van mensen en goederen zitten inmiddels zo goed als dicht – met alle gevolgen van dien. Waar Nederland voor de entree van het virus een arbeidsparticipatie kende van 69,3 procent, daar valt een scherpe daling te verwachten van dit cijfer in het komende jaar.

Inclusie

Kenmerkend voor de arbeidsmarkt was de groei van de inclusie. Meer ouderen, kansarme jongeren, mensen met een arbeidsbeperking, vluchtelingen en anderen voor wie arbeid niet vanzelfsprekend is, vonden hun weg naar werk. Niet alleen in maatschappelijke ondernemingen bleken zij welkom, maar ook in reguliere bedrijven – al dan niet voortkomend uit verplichtingen in de Participatiewet. Hoewel de banenafspraak tussen overheid en sociale partners ook van kracht blijft tijdens de naderende economische crisis, zullen bedrijven naar verwachting terughoudend worden in het aannemen van de genoemde groepen. Recht hebben op werk betekent niet dat er ook een adres is waar een rechthebbende zijn of haar recht kan claimen en vervolgens aan werk wordt geholpen.

Bij gebrek aan organisatievermogen onder het proletariaat – en zeker de zwaksten daarbinnen – vraagt onze tijd om het verenigen van overheden, bedrijven, vakbonden en maatschappelijke organisaties om een solidaire regeling te ontwikkelen.

In de banenafspraak bestaat een disbalans tussen de inspanningen van het bedrijfsleven (100.000 banen in 2026) en overheid (25.000 banen in datzelfde jaar). Daarbij heeft de afspraak alleen betrekking op mensen met die vallen onder de participatiewet en geen volledig loon kunnen verdienen, of zij die een Wajong of WsW-indicatie hebben. Vluchtelingen, ouderen en kansarme jongeren vallen niet of nauwelijks onder de regeling. Zij staan er helemaal alleen voor. Juist in tijden van crisis mag van de overheid worden verwacht zich extra in te spannen voor het creëren van werkplekken voor alle ‘mensen met een vlekje’, zoals voormalig minister Jan de Koning de doelgroep in het verleden aanduidde. Heel concreet gaat het dan om de volgende maatregelen:

• Extra inkoopinspanning bij bedrijven die zich aantoonbaar inspannen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De artikelen 2.82 en 2.82a van de Aanbestedingswet bieden daar alle ruimte toe, terwijl ook aanbestedingen met een primair nationaal karakter voorrang kunnen verlenen aan bedrijven waarbij de doelgroepen juist een streepje voor hebben,
• Het creëren van meer banen dan de genoemde 25.000 binnen de overheid en
• Het institutioneel verankeren van sociale inclusie, bijvoorbeeld door versterking van breed gedragen wetgeving voor sociaal ondernemerschap.

Slot

Op de dag van de arbeid zou niet de arbeid zelf centraal moeten staan, maar de arbeider – en dan bedoelen wij alle arbeiders. Juist nu het coronavirus de meest kwetsbaren in de samenleving het hardst raakt, is het zaak deze groepen op de arbeidsmarkt een adequate bescherming te bieden. Waar tientallen miljarden in het reguliere bedrijfsleven worden gepompt, is het zaak een Nationaal Fonds voor Maatschappelijke Ontwikkeling in te stellen dat investeert in bedrijven die juist de zwaksten op de arbeidsmarkt een kans geven. Bij gebrek aan organisatievermogen onder het proletariaat – en zeker de zwaksten daarbinnen – vraagt onze tijd om het verenigen van overheden, bedrijven, vakbonden en maatschappelijke organisaties om een solidaire regeling te ontwikkelen.