Arbeidsmarkt is de olifant in de kamer bij CPB doorrekening

De arbeidsmarkt in de plannen van GroenLinks-PvdA

Bij de presentatie van de doorrekening van het CPB gaf GroenLinks-PvdA aan dat uitvoering van haar programma zorgt voor de laagste werkloosheid. Deze wordt teruggebracht naar 3,0% in 2030. Dit terwijl de meeste partijen rond het huidige niveau van 4% blijven steken. Volgens de sociale media-uitingen van de financieel woordvoeder van deze partij gaat er dan ook veel ten goede veranderen. Meer koopkracht, minder werkloosheid en minder armoede dan voorzien in het basispad van het CPB. Hoe reëel is dit?

In dezelfde doorrekening staat dat als gevolg van hetzelfde programma het arbeidsaanbod in uren met 3,0% en in personen met 1,9% gaat dalen. Dit betekent dat 200.000 personen zich op termijn gaan terugtrekken van de arbeidsmarkt, terwijl werkenden nog minder uren gaan maken. Belastingmaatregelen zoals de invoering van een verzilverbare basiskorting, het verlagen van de arbeidskorting en een andere financiering van de zorg maken betaald werk per saldo veel minder aantrekkelijk. Letterlijk zegt het CPB dat “de maatregelen in het (GroenLinks-PvdA-)pakket ervoor zorgen dat het aantrekkelijker wordt om betaald werk op te geven”.

Uitdijende personeelstekorten in zorg

Degene die nog wat dieper op deze doorrekening inzoomt, ziet dat GroenLinks-PvdA vooral de werkgelegenheid in de zorgsector uitbreidt met 140.000 werknemers de komende kabinetsperiode. Dit zijn er 60.000 meer dan in het basispad. Deze sterke stijging oogt onrealistisch: Dagelijks worden we geconfronteerd met personeelstekorten in de zorg. Op dit moment staan er bijna 60.000 vacatures open. Overigens raamt ABF research dat in 2033 bij ongewijzigd beleid dit aantal meer dan zal verdrievoudigen. Daar komen de gewenste extra banen van GroenLinks-PvdA dus nog bovenop.

Interessant is de vraag of andere partijen erin slagen om het arbeidsaanbod in zowel uren als personen te vergroten. Het is even zoeken, maar ook die effecten zijn door het CPB in kaart gebracht. 

Door de besparingen in de zorg in de meeste andere programma’s zien we dat het aantal zorgbanen bij andere partijen minder stijgt. Het VVD-programma voorziet de komende kabinetsperiode in een toename in de zorg met 60.000 werknemers, aanzienlijk minder dus dan GroenLinks-PvdA. Andere partijen als CDA en D66 zitten tussen VVD en GroenLinks-PvdA in. Overigens zien we bij deze partijen wel dat de werkgelegenheid bij de private sector of de overheid stijgt. Bij de overheid gaat het vooral om extra defensiepersoneel, nodig om onze veiligheidsinspanning op niveau te krijgen.

Vergroting van het arbeidsaanbod

Interessant is vervolgens de vraag of andere partijen erin slagen om het arbeidsaanbod in zowel uren als personen te vergroten. Het is even zoeken, maar ook die effecten zijn door het CPB in kaart gebracht. Vooral de VVD weet het arbeidsaanbod te vergroten. De doorrekening geeft aan dat 130.000 extra personen zich gaan aanbieden op de arbeidsmarkt. Daarbij zijn volgens het CPB twee maatregelen van belang. Ten eerste verhoogt de één-op-één koppeling van de AOW-leeftijd aan de levensverwachting het arbeidsaanbod. Ten tweede stijgt de werkgelegenheid door de bijstand te indexeren met de inflatie in plaats van het wettelijk minimumloon.

Waar veel partijen kiezen voor het afschaffen of verlagen van de arbeidskorting, kiest het CDA ervoor om deze afhankelijk te maken van het aantal gewerkte uren. Dit zorgt ervoor dat mensen meer uren gaan werken, terwijl de werkgelegenheid in personen licht afneemt. Voor de zorg kan deze andere vormgeving van de arbeidskorting een uitkomst bieden. Parttimers worden zo geprikkeld om meer uren te gaan werken. Voorts leiden volgens het CPB verschillende migratiemaatregelen, zoals het beperken van asielmigratie, het ontmoedigen van arbeidsmigratie en het verminderen van internationale studenten tot een lager arbeidsaanbod in personen. Ook bij andere partijen zien we dit terug.

CPB kiest voor de makkelijke route

Het CPB maakt zich er in deze doorrekening gemakkelijk vanaf door te constateren dat “op den duur de arbeidsvraag zich aanpast aan een lager arbeidsaanbod”. Impliciet gaat het CPB er dus vanuit dat gegeven het arbeidsaanbod de extra banen in de collectieve sector uiteindelijk ten koste gaan van die in de private sector. Overigens ondermijnt dit de overheidsuitgaven door zowel een verhoging van de overheidsuitgaven als lagere belastinginkomsten.

Het ontbreken van een volledige weergave van de arbeidsmarkt over de komende jaren leidt tot onvoldoende aandacht voor de steeds nijpendere arbeidsmarktkrapte, alsmede gevolgen hiervan voor de overheidsfinanciën.

Echter het CPB maakt niet duidelijk wanneer deze omslag plaatsvindt. Het kan dus zijn dat er in de komende kabinetsperiode veel nieuwe zorgbanen worden gecreëerd, terwijl in de daarop volgende perioden men zich massaal uit de arbeidsmarkt terugtrekt of minder gaat werken. Dat is echter niet waarschijnlijk. Stijgende lasten zullen snel hun beslag krijgen in het aanbod van arbeid in de marktsector.

Het ontbreken van een volledige weergave van de arbeidsmarkt over de komende jaren leidt tot onvoldoende aandacht voor de steeds nijpendere arbeidsmarktkrapte, alsmede gevolgen hiervan voor de overheidsfinanciën. Het zou goed zijn als het CPB in de doorrekening van een toekomstig regeerakkoord “de olifant in de kamer” benoemt en de gevolgen van de banengroei in de zorg en defensie voor de werkgelegenheid in de private sector expliciet maakt. Hiermee krijgen we beter de welvaartseffecten van het beleid in beeld en kunnen beter geïnformeerde politieke keuzes worden gemaakt.