De EU buigt voor chantage Trump

Inleiding

Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, stelde "tevreden" te zijn met het onderhandelingsresultaat. Maar het is moeilijk om echt positief te zijn over deze deal. Bij elkaar levert de heffing van 15% op Europese en Japanse exporten naar de VS, en onder andere het vooruitzicht van een tarief van minimaal 15% voor de rest van de wereld, een forse dreun op voor de vrijhandel. Dat gaat gepaard met significante welvaartsverliezen. Niet alleen voor het exporterende bedrijfsleven in de EU en ondernemingen in andere landen die naar de VS uitvoeren, maar ook voor de Amerikaanse consument.

Trump hoopt dat buitenlandse producten door zijn importheffingen zo duur worden dat Amerikanen overstappen op het kopen van goederen van eigen bodem. Dat zou in eerste instantie positief kunnen zijn voor de (toch al hoge) Amerikaanse werkgelegenheid, onder andere in de door Trump geliefde ‘’oude industrieën’’, zoals de staalfabrieken, autobouwerij en scheepvaart. Of dat lukt of niet, de Amerikaanse consument moet straks in ieder geval een hogere prijs afrekenen - en lijdt dus ook onder deze aanval op de vrijhandel.

Precedentwerking

Grote handelspartners van de VS, zoals de EU en Japan, hadden er beter aan gedaan niet toe te geven aan Trumps chantage. Het stimuleert Trump alleen om dingen in de toekomst gedaan te krijgen met dreigementen. De afgelopen maanden hebben we daar al de nodige voorbeelden van gezien.

Met zijn eis aan de Braziliaanse regering dat het proces tegen voormalig president Bolsonaro stopgezet wordt, ging Trump weer een stap verder [...] Waar houdt dit op?

Bij het begin van zijn handelsoorlogen rechtvaardigde Trump het zwaaien met het tariefwapen. Hij nam daarbij de stelling in dat het hebben van een handelsoverschot met de VS betekent dat dat land op een oneerlijke manier handel drijft met Amerika. Aanvankelijk beperkte de president zijn inzet van het tariefwapen dan ook tot het economische terrein. Inmiddels gebruikt hij tarieven ook om andere internationale dingen gedaan te krijgen. Daarbij ging het aanvankelijk om het aanpassen van zaken waar de VS last van heeft, bijvoorbeeld zijn eis aan China en Canada om de productie van de drug Fentanyl en het transport ervan naar de VS te stoppen.

Met zijn eis aan de Braziliaanse regering dat het proces tegen voormalig president Bolsonaro stopgezet wordt, ging Trump weer een stap verder. Het is directe inmenging in een binnenlandse politieke kwestie die de VS niet direct raakt. Bovendien is het vragen om een interventie van de Braziliaanse regering in gerechtelijke procedure een frontale aanval op de onafhankelijkheid van de rechtelijke macht. Waar houdt dit op?

Dat veel landen, en nu ook de EU, toe hebben gegeven aan Trumps eisen komt omdat ze beseffen dat zij in een bilaterale handelsoorlog met de VS, waarin beide landen hun invoertarieven evenveel verhogen, meer economische pijn zouden lijden dan de VS. Dit komt omdat de bijdrage van hun export naar de VS aan hun BBP groter is dan dat de Amerikaanse export naar hun land bijdraagt aan het Amerikaanse BBP. Voor Mexico is dat zelfs vijftien keer zoveel. Dit is het voordeel dat de grootste en sterkste economie ter wereld heeft in bilaterale handelsoorlogen.

Daarnaast leeft het idee dat gedeeltelijk toegeven aan Trumps eisen ervoor zorgt dat jouw land daarna geen doelwit meer is van de Amerikaanse president. Maar die gedachte strookt niet met de recente ervaringen.

Daarnaast leeft het idee dat gedeeltelijk toegeven aan Trumps eisen ervoor zorgt dat jouw land daarna geen doelwit meer is van de Amerikaanse president. Maar die gedachte strookt niet met de recente ervaringen. Zo gingen Canada en Mexico al tijdens Trumps eerste ambtstermijn akkoord met het vervangen van het NAFTA-verdrag door een nieuw akkoord dat gunstiger was voor de VS. Toch stelde Trump aan het begin van zijn tweede termijn doodleuk nieuwe eisen, onder dreiging van het opzeggen van de afgesproken importtarieven. Wat staat de EU de komende jaren nog te wachten?

Gezamenlijk optreden tegen Trump kan uitkomst bieden

Had de EU het probleem met Trump anders kunnen aanpakken? Ja, de Unie had er goed aan gedaan de suggestie van de Braziliaanse president Lula, wiens land een heffing van 50% boven het hoofd hangt, op te volgen en gezamenlijk op te treden tegen Trumps chantagepraktijken. Dat is uiteraard best eng, maar nu gebleken is dat het onbegonnen werk is om Trump met argumenten te overtuigen van de onzinnigheid van handelsoorlogen, had de rest van de wereld er verstandig aan gedaan de krachten te bundelen om zo economisch sterk te staan in de onderhandelingen met Trump.

Het gezamenlijke BBP van de rest van de wereld is namelijk vier keer zo groot als dat van de VS. Hun gezamenlijke  export naar de VS ‘ bedraagt mede daardoor ‘slechts’ 4% van hun gezamenlijke BBP. De export van de VS naar de rest van de wereld draagt veel meer bij aan het Amerikaanse BBP, namelijk 8%. Dus, als de onderlinge handel volledig stil zou vallen door wederzijdse tariefverhogingen, zou de Amerikaanse economie twee keer zo hard worden getroffen als de economie van de rest van de wereld. Dit zou voor een omdraaiing van de machtsverhoudingen in de onderhandelingen zorgen.

Toegegeven, gezamenlijk met de rest van de wereld optreden tegen Trump vergt (te) veel onderlinge coördinatie. Maar als de EU de krachten had weten te bundelen met Japan, India, China, Brazilië, Mexico en Canada, de zes belangrijke handelspartners van de VS, dan zou deze groep economisch eveneens de overhand hebben gehad in de onderhandelingen met Trump. In een gezamenlijk te voeren handelsoorlog met de VS zou de schade voor hun exportsector - gemeten in termen van hun gezamenlijke BBP - immers kleiner zijn dan de schade voor de Amerikaanse exportsector. Niet alleen vanwege het noemereffect, maar ook omdat de exportsector van de VS naar minder landen kan uitwijken dan de exportsector van deze groep landen. Deze landen zijn immers onderling niet in een handelsoorlog verwikkeld.

Door toedoen van het noemereffect zou in een gezamenlijke handelsoorlog tegen de VS, de potentiële de BBP-winst door substitutie van importen door binnenlandse productie in de VS overigens groter zijn dan voor de groep samenwerkende landen. Maar dat voordeel voor de VS zal zich pas op langere termijn kunnen realiseren omdat het in veel gevallen kwartalen, of zelfs jaren, zou duren voordat de daarvoor benodigde uitbreiding in productiecapaciteit gerealiseerd is. In de tussentijd doet de handelsoorlog de Amerikaanse exportsector de VS dus meer pijn dan de exportsector in de groep samenwerkende landen. Juist economische pijn lijkt één van de weinige dingen te zijn waar president Trump gevoelig voor is en daarmee de meest kansrijke manier om hem te doen afzien van zijn zinloze handelsoorlogen.

Nu het er op lijkt dat onvoldoende landen bereid zijn proportionele vergeldingsmaatregelen te nemen, zal Trump doorgaan met zijn bilaterale aanvallen. Niet alleen hogere prijzen en inefficiënte bedrijfsverplaatsingen naar de VS zijn dan het gevolg. De wereld komt dan ook in een situatie vast te zitten waarin Trump te pas en te onpas het tariefwapen gaat inzetten om zijn wil op te leggen. Een weinig aanlokkelijk vooruitzicht!