Financiele beloning voor vaccinatie is proberen waard

Pappen en nathouden

Waarschijnlijk zullen de huidige beperkende maatregelen tot minder druk op de ziekenhuizen leiden, en kunnen we na de winter vooralsnog zonder lockdown verder. Maar deze strategie leidt tot uitstel, niet tot afstel: lockdowns verlichten druk op de ziekenhuizen door de infectiegolven af te vlakken, maar geven geen definitieve oplossing. Moet Nederland dan elk jaar een of twee keer in lockdown omdat we geen structurele oplossing voor deze crisis kunnen vinden? Elke nieuwe lockdown zal meer weerstand opwekken, vooral bij de gevaccineerden. De gevreesde tweedeling binnen de maatschappij wordt daarmee steeds scherper. Het is ook de vraag of Nederland onder toenemende Europese druk een afwijkend beleid kan blijven volgen. Als andere landen door strenge maatregelen de pandemie onder controle krijgen, zal Nederland moeilijk achter kunnen blijven. Inbreuken op vrijheden zoals een vaccinatieplicht, die nu nog controversieel zijn, komen dan in zicht, alle beloften van de politiek ten spijt.

De huidige strategie van pappen en nathouden via lockdowns verlengt de problemen alleen maar. Het afvlakken van de curve verlaagt de druk op de IC’s. Vertragen van de infectiegolf betekent dat meer mensen overleven en zo toegang zullen krijgen tot een toekomstig vaccin. Maar er zijn ondertussen al meerdere effectieve vaccins. Daarom is uitstel geen zinnige strategie meer en moet de nadruk liggen op zo snel mogelijk zoveel mogelijk mensen vaccineren, dat is de enige uitweg uit deze crisis. Kijk naar Portugal met een vaccinatiegraad van 98%, waar het leven weer terug naar normaal is. Een economische blik kan helpen die stap te maken zonder de controversiële vaccinatieplicht in te voeren.

Externe effecten

Vaccinatie verlaagt de kans op besmetting en, wanneer je toch besmet raakt, op ernstige symptoom ontwikkeling. Als dat alles was zou je de keus aan het individu kunnen overlaten; als het alleen jezelf raakt is het redelijk dat je het op basis van je eigen overtuiging en overweging beslist.  Maar bij vaccinatie speelt er meer; er is sprake van externe effecten: een activiteit raakt niet alleen degene die ertoe besluit maar ook derden, en kennelijk neemt niet iedereen dit mee in zijn/haar afweging. Negatieve externe effecten worden bestreden door de activiteit die ze veroorzaakt te belasten of te verbieden; denk aan roken in de publieke ruimte. Maar externe effecten kunnen ook positief uitpakken, dan wil je als overheid die activiteit juist stimuleren.

Een lagere kans op IC opname leidt dan ook tot uitzonderlijk belangrijk positieve externe effecten van vaccinatie. Dus ja, de overheid moet vaccinatie met kracht stimuleren.

Dat is wat speelt bij vaccinatie. Vaccinatie verlaagt niet alleen de kans dat ik zelf besmet raak, maar daarmee ook de kans dat ik anderen besmet, een tekstboek voorbeeld van een positief extern effect. Belangrijker misschien nog, vaccinatie maakt de kans op IC-opname zo’n dertig maal lager. En overbelasting op de ICs heeft majeure negatieve externe effecten, denk aan kanker- of hartpatienten die langer moeten wachten op levensreddende operaties omdat er teveel corona patienten op de IC terechtkomen. Een lagere kans op IC opname leidt dan ook tot uitzonderlijk belangrijk positieve externe effecten van vaccinatie. Dus ja, de overheid moet vaccinatie met kracht stimuleren.

Dwang of prikkel?

Maar hoe dan, via dwang (zoals bij een rookverbod in de publieke ruimte) of via een subsidie die de activiteit met positieve externe effecten stimuleert door er een financieel voordeel aan te verbinden dat gelijk is aan het maatschappelijk belang dat zonder die prikkel verwaarloosd wordt? Dit brengt ons bij het debat over vaccinatieplicht.

Vaccinatieplicht is de dwang oplossing. Alleen al de discussie erover heeft tot aanzienlijke maatschappelijke onrust geleid. Het is daarom beter eerst  de zachtere prijsprikkel route te proberen. Als we geen vaccinatieplicht willen, dan is het financieel belonen van mensen die zich alsnog laten inenten sterk aan te raden. Maar gaat dat werken? Dat zal afhangen van de reden waarom niet-gevaccineerden die stap niet hebben willen nemen. Daarbij kunnen drie groepen onderscheiden worden: weigeraars uit geloofsovertuiging, de groep hardcore vaccinhaters, en diegenen die zich niet hebben laten vaccineren uit onverschilligheid of onbegrip.

Juist dat maakt een financiële prikkel effectief. Een relatief kleine financiële beloning van, zeg, 100 euro per vaccinatie, kan hen over de streep trekken.

De eerste groep is heel klein, evenals de groep van hardcore vaccinhaters. Bovendien, naarmate de schadelijke gevolgen van corona steeds groter worden, mag je verwachten dat deze groepen gaan krimpen. De grootste groep zijn degenen die zich uit gemakzucht (jongeren, omdat ze minder kans op ernstige symptomen hebben) of onbegrip niet laat inenten. Dat onbegrip kan ontstaan zijn door taalachterstand of gebrek aan digitale vaardigheden. De overheid heeft haar campagne nauwelijks op allochtone groepen met taalachterstand gericht, en dat is ook nog eens de groep die waarschijnlijk de meeste problemen heeft alle digitale horden te nemen. En juist die groep is het meest gevoelig voor prikkels omdat ze mede door laaggeletterheid en gebrek aan digitale vaardigheden onder aan de maatschappelijke ladder staan en van weinig geld moeten rond komen. Juist dat maakt een financiële prikkel effectief. Een relatief kleine financiële beloning van, zeg, 100 euro per vaccinatie, kan hen over de streep trekken, zeker wanneer deze gecombineerd wordt met het actief opzoeken in de buurt of op de werkplek. Degenen die zich vrijwillig hebben laten inenten zullen het wellicht unfair vinden dat resterende gevallen een beloning krijgen. Echter, de kosten van, zeg, een miljoen extra inentingen vallen in het niet bij de schade van een lockdown, waar bovendien alle gevaccineerden ook onder lijden. En als de financiële prikkel niet voldoende effect heeft, kan er later altijd alsnog tot een vaccinatieplicht overgegaan worden.