Hoe kan je veilig sparen en de private bankwezen kleiner maken? Open een rekening bij de staatsschatkist

De puzzel van veilig sparen

Na de hoogtij dagen van de crisis bestaat bij veel mensen een wens om veilig te sparen, het liefst buiten de financiële sector om. Voor veel spaarders overheerst het standpunt: ‘banken deugen niet’. Het aankopen van staatsobligaties lijkt in eerste instantie de aangewezen weg, maar daarvoor moet men toch weer bij banken zijn. Daarnaast zijn er andere aspecten die bezwaarlijk zijn. Ik noem er drie en werk die verder uit. De eerste komt voort uit het inflatoire effect van het financieren van overheidsschuld door verhandelbare staatsobligaties. Een tweede probleem is macro-economisch van aard: de extreem grote omvang van de Nederlandse financiële sector. Zou die niet terug te brengen zijn tot veiliger proporties? Het derde argument is genoemd en komt voort uit de wens van veel burgers om te sparen met maximale zekerheid, liefst buiten de financiële sector om. Is er een financieringsvorm is te vinden waarmee drie genoemde problemen zijn tot op zekere hoogte gecombineerd zijn op te lossen? Het ligt voor de hand om dat te doen door een deel van de staatsfinanciering te regelen via een in te richten eigen spaarbank bij de Rijksschatkist. Maar hoe zou zoiets in zijn werk moeten gaan?

Het plan

Overheden financieren de staatsschuld door staatsobligaties uit te geven. Dat zijn verhandelbare schuldpapieren met een vaste looptijd en een vaste rente. Staatsobligaties zijn vooral bij banken in trek. Dat is wel bekend. Maar een minder bekende variant is de staatsobligatie op naam; die zijn níet verhandelbaar. Sommige landen, waaronder België en de VS geven dergelijke obligaties uit via Internet. Je kunt er een obligatierekening openen die onder supervisie staat van de rijksschatkist. Via deze persoonlijke rekening kun je deze obligaties aankopen en de afwikkeling regelen.

Staatsobligaties op naam zijn alleen interessant voor de particuliere spaarder die zekerheid wil, of die zo min mogelijk met banken te maken wil hebben. Dat zijn respectabele motieven. Met de huidige ICT is deze vorm van sparen toegankelijker te maken door daaraan de vorm te geven van een internet depositorekening bij de Rijksschatkist, of deftiger, bij het Agentschap van de Generale Thesaurie. Iedereen met een Burgerservicenummer zou een dergelijke depositorekening kunnen openen met opgave van een tegenrekening bij een bank om een koppeling aan te brengen met het private betalingscircuit. Om het karakter van staatsobligatie te behouden, zijn aan de staatsdeposito rekening maxima op te leggen: een als maximum voor het saldo op de rekening en wat men maximaal mag deponeren in een kwartaal. De opname van spaargeld zou de spaarder ruim van te voren moeten melden.

Is een staatsdepositobank wel rechtmatig? Een bekende stelling uit het neoliberale denken is: ‘Overheden horen niet te bankieren’. Maar welke ‘hogere macht’ bepaalt dat? Elk grootbedrijf heeft een interne bank en sommige hebben deze uitgebreid met een algemeen toegankelijke depositobank om aan bedrijfskapitaal te komen; Leaseplan Bank is een bekend voorbeeld. Een overheid heeft dat recht natuurlijk ook. Trouwens, met deze beoogde depositorekening wordt niet gebankierd.

Economische consequenties

Onverhandelbaarheid impliceert dat staatsobligaties op naam onbruikbaar zijn als bancair betaalmiddel. Daarom genereren staatsobligaties op naam geen inflatie. Dat verdient enige uitleg. Stel de schatkist leent een bedrag X via staatsobligaties op naam. Enerzijds is dit bedrag onttrokken aan het geldcircuit, maar anderzijds komt het weer terug in de vorm van overheidsbestedingen. Conclusie: de hoeveelheid geld in circuit verandert niet en zal daarom niet bijdragen aan de inflatie. Leent de schatkist deze hoeveelheid via de gebruikelijke verhandelbare staatsobligaties van de banken, dan wordt het anders. Het bedrag X functioneert als bancair betaalmiddel en wordt níet ten laste gebracht aan de bancaire betalingspositie. Maar X komt via overheidsbestedingen wél in het geldcircuit. Er komt dus X meer geld in omloop, hetgeen leidt tot inflatie. Dit is een argument om in de Europese restricties over overheidsschuld de ‘gewone’ obligaties mee te nemen, maar obligaties op naam zouden erbuiten moeten vallen. In feite heeft de overheid met de uitgifte van obligaties op naam een instrument om de economie te stimuleren, wanneer de oorzaak van een stagnatie niet ligt aan een economisch gebrek aan de hoeveel geld dat effectief in omloop is, maar in een stagnatie van de bestedingen. Stimuleren op die manier is Keynesiaans, maar zonder inflatoire neveneffecten.

Wat wil de spaarder?

Het gaat om een spaarvorm die primair maximale zekerheid moet bieden. Dat heeft een prijs in de vorm van een laag rendement. Het is daarom redelijk om de reële rente systematisch op nul te houden; of wel de rente gelijk te laten lopen met de algemene inflatie. Dan nog het fiscale aspect. Het spaargeld zou buiten de belasting op vermogensopbrengsten moeten vallen. Immers het reële rendement is wettelijk structureel nul. Een belasting op vermogensrendement zou dan werken als een geleidelijke ontneming van eigendom en dat is strijdig met het grondwettelijk gewaarborgde recht op bezit.

Een tweede, misschien wel verrassend argument komt voort uit de directe financiële relatie tussen burger en overheid die via de staatsdepositobank tot stand komt. Deze relatie opent de mogelijkheid om spaarders invloed te geven op de besteding van hun spaargelden. Dat kan de overheid doen door enkele wel omschreven investeringsdoelen op geven. Spaarders kunnen desgewenst regelmatig een procentuele verdeelsleutel opgeven die, gewogen naar het saldo op de rekening, gebruikt wordt om de toewijzing van spaargelden bij te sturen. De spaarder krijgt zo actief invloed op het regeringsbeleid. Dat is wel even wennen maar wel redelijk omdat de staat iets is van de burger zélf. Ik beschouw deze vorm van deelnemend sparen als een ontbrekend, maar uiterst wenselijk element in onze democratische rechtstaat. Een idee voor een creatieve politicus?

* Deze bijdrage is een bewerking van een hoofdstuk uit mijn onlangs uitgegeven boek: Wel makkelijker: een heldere koers naar een begrijpelijk en stimulerendfiscaal stelsel (Joseph J. M. Evers, uitgeverij van Praag, mei 2017)