Huidige lage rente geen reden om pensioenstelsel op de schop te nemen

Rentebeleid

In mei dit jaar bezocht de President van de ECB, Mario Draghi, de Tweede Kamer, alwaar hij kritisch werd ondervraagd over het rentebeleid van de ECB. Het valt niet te ontkennen dat de lage rente een aantal voordelen heeft gehad voor de Nederlandse economie, zoals een daling van de rentebetalingen op de schulden en hypotheken, maar ook het weer op gang brengen van de kredietverlening. Echter, dit is helaas niet gebeurd zonder ernstige bijwerkingen. Zo lijden spaarders al een aantal jaren doordat ze de rentevergoeding op hun bankrekening in een rap tempo hebben zien teruglopen tot nagenoeg 0%. Daarnaast heeft de pensioensector de dekkingsgraden zien dalen, met feitelijke of dreigende kortingen als gevolg, ondanks dat het gemiddelde rendement sinds het begin van de crisis rond de 9% heeft gelegen. De situatie rond de rente heeft ook het debat over een herziening van onze aanvullende pensioenen aangewakkerd. Vooral een stelsel van persoonlijke pensioenpotjes met risicodeling, naar voren geschoven in een SER-rapport van medio-2016, gooit hoge ogen. Menigeen lijkt dan ook te geloven dat zo’n stelsel een einde zal maken aan de rentediscussies. Kanttekening hierbij is overigens dat bij afloop van de huidige hersteltermijnen van pensioenfondsen nog steeds een korting dreigt. De kans hierop is het grootst als de rente laag blijft en onvoldoende rendement wordt gehaald op de pensioenbeleggingen.

Pensioenhervormingen nodig?

Dat de “eisen van de tijd” bepaalde aanpassingen vergen van het huidige aanvullende pensioensysteem is niet verbazingwekkend. De belangrijkste ontwikkeling in deze is de verdergaande flexibilisering van de arbeidsmarkt waaronder een groeiend leger aan ZZP-ers. Ons huidige stelsel maakt echter waardeoverdracht mogelijk bij verandering van pensioenfonds, terwijl werknemers die ZZP-er worden nog gedurende enkele jaren bij hun oude fonds pensioen kunnen blijven opbouwen. Het is inderdaad waar dat er op deze fronten nog verbeteringen kunnen worden doorgevoerd, maar dat kan ook binnen de huidige regeling.

Elk pensioensysteem met kapitaaldekking heeft nadeel van een lage rente.

De huidige lage rente vormt echter geen reden op zichzelf om af te stappen van het collectieve stelsel, en daarmee de solidariteit tussen de verschillende groepen pensioendeelnemers af te breken. Allereerst moet bedacht worden dat elk pensioensysteem met kapitaaldekking nadeel heeft van een lage rente. In het geval van ons huidige systeem van beschikbare premieregelingen betekent een daling van de rente dat de verdisconteerde waarde van de toekomstige uitkeringen stijgt, waardoor de buffers dalen, die op enige moment weer versterkt moeten worden. In een stelsel van persoonlijke pensioenpotjes zullen de rendementen op het ingelegde geld dalen, waardoor de uitkering die bij pensionering wordt aangekocht omlaag gaat. Een hogere uitkering vereist meer premie-inleg. Feitelijk gaat het dus om twee zijden van dezelfde munt. Bij een overgang van ons huidige stelsel naar individuele pensioenpotten moeten de bestaande opgebouwde vermogens bovendien worden gesplitst tussen de deelnemers. De splitsing zal sterk afhankelijk zijn van de gehanteerde rente: een lagere rente betekent waarschijnlijk dat een kleiner deel naar de ouderen gaat, en vice versa.

Denk op termijn

Ten tweede kan verwacht worden dat de rente op termijn weer gaat stijgen, zij het in een laag tempo. De economie in de Eurozone, waaronder de Nederlandse, trekt stevig aan, terwijl de krapte op de arbeidsmarkt, niet in laatste plaats door de verouderende demografie, steeds verder zal doorzetten, met loon- en prijsstijgingen als gevolg. De meest recente inflatieverwachting voor de langere termijn, gebaseerd op de ECB survey of professional forecasters ligt op 1,8% (zie statistieken ECB), ongeveer gelijk aan de ECB doelstelling van 2%. Deze ontwikkelingen geven de ECB de gelegenheid om langzaam haar crisisbeleid te gaan afbouwen. Waarschijnlijk zal daar komend jaar een start mee worden gemaakt door de opkoopprogramma’s verder te vertragen, dan wel stop te zetten, waarna de officiële rentes geleidelijk kunnen worden verhoogd. Een eerste uitspraak van de ECB in deze richting leidde enige tijd geleden al tot een rentestijging van 0,3%-punt. Uiteraard blijven er risico’s die dit scenario kunnen dwarsbomen, zoals een vertraging van het mondiale herstel, mede veroorzaakt door ongunstige geopolitieke ontwikkelingen, of ongunstige politieke ontwikkelingen in Europa, zoals een populistische verkiezingsoverwinning in Italië. Echter, het Engelse gezegde “never change a winning team” geldt in hoge mate ook voor ons pensioenstelsel dat zich door de jaren goed heeft bewezen en ook door omliggende landen zo gezien wordt. Zorgen over de toenemende complexiteit van de omgeving moeten niet verward worden met de vraag of ons huidige stelsel, met de eventueel benodigde aanpassingen, voldoende houdbaar is.

Kortom, laten we het kind niet met het badwater weggooien en voorzichtig zijn met radicale hervormingen van het pensioenstelsel als de noodzaak daartoe niet keihard is aangetoond.