Kort: Geopolitieke ontwikkelingen werken fraude in de hand

Inleiding

Beleggingsbank Goldman Sachs beweerde onlangs dat we ’op de piek van de heffingenpijn’ zitten.  Zelfs als dat het geval is gaat deze analyse voorbij aan de fraudes die handelsoorlogen kenmerkt waardoor de relatie tussen eigendom en bestuur onder druk komt te staan. De huidige handelsoorlog kent niet alleen heffingen op invoer, maar maakt het bedrijven in de VS eenvoudiger dan voorheen winsten mooier kunnen voorstellen dan ze zijn.

Hiermee wordt het speelveld tussen de USA en Europa verder in het voordeel van de USA getrokken. Uit onderzoek blijkt dat dergelijke beleidswijzigingen de kans op fraude en ander onoorbaar gedrag binnen bedrijven belangrijk vergroot. Het is tijd voor waakzaamheid in de bestuurskamers.

Kans op fraude neemt toe

Drie krachten vergroten de kans op fraude: winstdruk, ruimte voor manipulatie en rationalisatie.

1. Druk op winst

Hoge Amerikaanse heffingen raken de winstgevendheid van Europese bedrijven direct. Aandeelhouders passen hun rendementsverwachting niet aan, omdat zij wereldwijd kunnen beleggen. Sterker nog: door het hogere risico eisen zij vaak juist meer rendement. Hierdoor ontstaat voor Europese bedrijven de prikkel om de jaarcijfers op te poetsen.

De handelsoorlog, die al in 2014 aanving, laat zien wat dit in de praktijk betekent. Bedrijven proberen heffingen te ontwijken door goederen te re-classificeren of via landen met lagere tarieven uit te voeren; zo werden Chinese producten via Hongkong en Mexico naar de VS verscheept. Daarnaast kwam documentvervalsing en omkoping van douaniers vaker voor.

2. Meer ruimte voor manipulatie

Het speelveld raakt verder uit balans doordat Amerikaanse bedrijven meer mogelijkheden hebben hun winst gunstiger voor te stellen dan ze in werkelijkheid zijn. De Amerikaanse beurswaakhond (SEC) treedt sinds dit jaar minder streng op tegen winstmanipulatie, waardoor Amerikaanse bedrijven minder snel worden gedwongen hun cijfers te corrigeren voor fouten en manipulaties.

Bovendien kunnen werkvergunningen van buitenlandse medewerkers van financiële administraties  gemakkelijker worden ingetrokken. Onderzoek wijst uit dat medewerkers met een tijdelijke verblijfstatus gevoeliger zijn voor druk van werkgevers om onder druk fraudes te plegen of toe te staan. Deze factoren vergroten de manipulatieruimte voor Amerikaanse bedrijven en bewegen Europese ondernemingen om vergelijkbare winsten te rapporteren op straffe van aandeelhoudersdruk.

3. Rationalisatie van overtredingen 

Wanneer bedrijven zien dat concurrenten regels overtreden of bevoordeeld worden, wordt het voor medewerkers gemakkelijker om hun eigen overtredingen te rechtvaardigen. De combinatie van winstdruk en oneven handhaving maakt het verleidelijk om manipulaties en fraudes te rationaliseren als noodzakelijk om te kunnen blijven concurreren met Amerikaanse bedrijven.

Voor grote fraudes die we zien, geldt dat ze met kleine manipulaties beginnen zoals het opbellen van een klant of deze niet de order in december wil plaatsten in plaats van in januari. In een volgende fase krijgt de klant een langer krediettermijn en het gaat verder met het plaatsen van de order zonder toestemming van de klant; langzaam maar zeker begeven de managers zich op een hellend vlak dat zo glad is dat zij er vanaf glijden.  

Verantwoordelijkheid van bestuurders en toezichthouders

Bestuurders en commissarissen staan voor de zware taak het morele kompas binnen hun organisaties te bewaken. Fraude komt vroeg of laat aan het licht en tast het vertrouwen van aandeelhouders aan – ook dat in Amerikaanse ondernemingen. Voor Europese bedrijven betekent dit dat zij hun risicoanalyses moeten intensiveren, realistischere en lagere targets moeten stellen en deze moeten toelichten aan aandeelhouders. Accountants moeten extra alert zijn om manipulaties te voorkomen. Daarnaast is het essentieel dat bestuurders de bedrijfswaarden actief uitdragen en verankeren.

Op de lange termijn wordt het cruciaal om producten en diensten te ontwikkelen die uniek zijn. Internationaal onderzoek toont aan dat zulke producten veel minder worden geraakt door importbeperkende maatregelen zoals heffingen. Daarnaast zouden Europese landen en bedrijven zich minder over hun export naar derde landen moeten laten leiden door de politieke opvattingen van regeringen aan de andere kant van de wereld die hoge heffingen opleggen.