Bankiers hopen op overheid die 'penny wise and pound foolish' is

Hoorzitting over bankensector

Wie de hoorzittingen in de Tweede Kamer met de bankiers gevolgd heeft moet zo ongeveer concluderen dat de bankiers hopen dat de politici hun verlossen van die akelige wetenschappers. Zelden heeft een hoorzitting in de Tweede Kamer zoveel verdeeldheid opgeleverd. Bankiers eensgezind achter de tafel: een verhoging van de kapitaaleisen is onwenselijk. Voor de niet-ingewijden: kapitaal in het bankenjargon is wat voor elk normaal bedrijf eigen vermogen is, namelijk de buffer om verliezen te kunnen opvangen. Daar tegenover een aantal hoogleraren die precies het tegendeel beweert: herstel van de Nederlandse economie kan niet zonder een majeure versterking van het eigen vermogen van banken. En je zult banken daartoe moeten dwingen, uit zich zelf doen ze het niet. Dat laatste zal iedereen inmiddels beamen. De eensgezindheid onder bankiers is het levende bewijs.

Fundamentele keuzes vereist fundamentele kennis

Is de politiek in staat om een eigen oordeel te vellen? Dit is lastig want het wegen van de argumenten die over tafel worden gegooid vereist een fundamenteel begrip over het functioneren van banken. De huidige lage kapitaalratios (op de balans 3%) en de Europese nadruk op – in technisch jargon – risk-based assets betekent dat MKB-financiering – dus de financiering van de echte economie die cruciaal is voor economische groei – helemaal klem komt te zitten. Door die nadruk moet tegen MKB-leningen wel eigen vermogen aangehouden worden, en tegen overheidspapier niet, en wat doen je dan als je geen eigen vermogen hebt? Weg vluchten uit leningen aan bedrijven. Het probleem werd woensdag nog genoemd door de nieuwe ECB toezichthoudster Nouy, dat is wel goed nieuws.

Afwentelen risico's

Een ander iets dat de politiek moet begrijpen is dat een gezonde rol van banken – met elementen van ondernemerschap en privaat initiatief – alleen mogelijk is als banken risico’s niet kunnen afwentelen op de staat. Ondernemerschap mag toch niet betekenen dat het risico gedragen wordt door de overheid? Meer eigen vermogen, niet voor niets risicodragend vermogen genoemd, is hiervoor essentieel. Het is op te lossen als we nu acteren. Een dwingende hand is echter nodig.

Staat heeft eigen belangen

Een extra probleem is dat de overheid in deze strijd ook eigen belangen heeft. Het Ministerie van Financiën rekent zich rijk met een jaarlijks dividend dat ze van ‘haar’ staatsbank ABN AMRO ontvangt. Maar dit dividend is een directe uitholling van het eigen vermogen van de bank. De spagaat van het Ministerie van Financiën is nog erger zelfs: zij wil bij de aanstaande beursgang van ABN AMRO een zo hoog mogelijke opbrengst.

Maar het streven naar een hoge opbrengst staat haaks op de belangen van de Nederlandse samenleving. Het maatschappelijk belang is dat ABN AMRO gedwongen wordt – net als dat bij andere banken moet gebeuren – om haar eigen vermogen positie fundamenteel te versterken. Alleen dan kan een bank de maatschappelijke rol spelen die ze moet vervullen, en wordt de belastingbetaler gevrijwaard van de gevaren van instabiliteit. En dat kapitaal versterken kan. Ze kan bij een beursgang nieuwe aandelen uitgeven en met de opbrengst haar eigen balans versterken. Dit is iets anders dan de bestaande aandelen die in handen van de overheid zijn van eigenaar doen veranderen – dit is niet meer dan geschuif die de overheid van het toneel doet verdwijnen. Maar het Ministerie van Financiën aarzelt hierover. Nieuwe aandelen uitgeven heeft een drukkend effect op de aandelenkoers en dus vermindert het de opbrengst die het Ministerie van Financiën bij een beursgang voor haar bestaande aandelen krijgt.

Lage koers niet erg

En hier is misschien wel het grootste hiaat aan kennis bij de politiek, banken en publiek. Een lagere aandelenkoers is voor de soliditeit van de bank en de maatschappij niet erg. In tegendeel, nieuwe aandelen versterken het bufferkapitaal van de bank en beschermen de belastingbetaler. Dit laatste verklaart waarom de aandelenkoers bij uitbreiding van het aandelenkapitaal lager komt te liggen. De bank heeft nu nog een kunstmatige subsidie van de overheid namelijk dat de overheid bijspringt als de bank in de problemen komt. Nieuw aandelenkapitaal vermindert de waarde van deze subsidies: de bank hangt minder snel aan het infuus omdat het grotere aandelenkapitaal dan beter instaat is verliezen te absorberen voordat de overheid hoeft bij te springen. Het risico dat dan bij de aandeelhouders komt te liggen verklaart de lagere aandelenkoers. Maar voor aandeelhouders ook goed nieuws: zodra er genoeg van is wordt het eigen vermogen qua risico eindelijk voorspelbaar, en dus is een lager rendement er op acceptabel. Ook iets wat de bankenlobby probeert te ontkennen.

Verdedigingslinie banken

Maar wat dan te zeggen over de volgende verdedigingslinie van de bankenlobby: we kunnen het kapitaal niet krijgen? In het geval van ABN AMRO hebben we dit al ontkracht, als ABN AMRO naar de beurs kan, kan ze dus ook kapitaal aantrekken. ING kan het ook, zij is al op de beurs. SNS-bank heeft ook geen probleem. De bank moet worden verkocht met als eis dat het kapitaal wordt aangesterkt; ja, dat heeft een drukkend effect op de verkoopprijs, net als bij ABN AMRO, maar dat is nu eenmaal het maatschappelijk belang van een grotere afstand tot de belastingbetaler. Die impliciete subsidie moet weg en dus ook uit de aandelenprijs. Dan blijft over Rabo-bank. Zij kan niet naar de beurs, noch is verkoop een optie. Maar er belet Rabo niets om aandeel-achtige vermogenstitels uit te geven, die weliswaar geen aandelen zijn maar wel koerswinsten kennen bij het goed functioneren van de bank, en verliezen absorberen bij problemen. Is het hiermee rond? In ieder geval grotendeels.

Landsbelang boven bankbelang

'Penny wise and pound foolish' dat is wat de bankenlobby hoopt van het Ministerie van Financiën. Maximaliseer de opbrengst van de beursgang van ABN AMRO, en negeer de schade die de Nederlandse economie hierdoor wordt aangebracht. De zwakke kapitalisatie van banken is een onverantwoord risico voor de economie en een volstrekte rem op kredietverstrekking aan het MKB, de groeimotor van de Nederlandse economie. Politiek, laat u niet leiden door overwegingen die haaks staan op het landsbelang.

_{* Een verkorte versie van dit artikel verscheen in NRC Handelsblad van 2 december 2013.}