De anderhalvemetereconomie van Nederland gemeten

Anderhalvemetereconomie beslaat groot deel van totale Nederlandse economie

Tabel 1 geeft de omvang van de anderhalvemetereconomie en haar componenten buitenshuiswerk- en thuiswerkeconomie weer in zowel het percentage banen als het percentage bruto toegevoegde waarde. In totaal kan 84 procent van de banen in Nederland op anderhalve meter van anderen worden ingevuld. Dit komt neer op 89 procent van de totale bruto toegevoegde waarde.

Van alle banen die op anderhalve meter van anderen kunnen worden ingevuld, kan 38 procentpunt thuis plaatsvinden. Deze thuiswerkeconomie vertaalt zich naar 43 procentpunt van de bruto toegevoegde waarde. De rest van de anderhalvemetereconomie kan niet thuis worden ingevuld maar wel op anderhalve meter van anderen. Deze buitenshuiswerkeconomie beslaat 46 procentpunt van zowel alle banen als de bruto toegevoegde waarde van de anderhalvemetereconomie.

Tabel 1. De omvang van de anderhalvemetereconomie in cijfers

Bron: RaboResearch op basis van data van O-Net en CBS

Grote sectorale verschillen in uitwerking van de anderhalvemetereconomie

Sommige beroepen komen vaker voor in de ene sector dan in de andere. Dit geldt dus ook voor de mate waarin beroepen die niet op een afstand van ten minste anderhalve meter van anderen en beroepen die thuis kunnen worden uitgeoefend. Door de voorkomens van beroepen te koppelen aan het aantal banen in sectoren maken we een inschatting van de mate waarin sectoren op anderhalve meter van anderen en vanuit huis kunnen opereren.

Figuur 1 geeft per sector weer hoeveel procent van de banen op anderhalve meter van anderen kunnen opereren en daarbinnen welk deel wel en niet vanuit huis kan plaatsvinden. Allereerst valt op dat de horeca, zorg en overige diensten als kappers er uitspringen voor wat betreft het percentage banen dat niet op meer dan anderhalve meter van anderen kan worden uitgeoefend. Voor deze sectoren zal binnen de anderhalvemetereconomie een aparte oplossing moeten worden gevonden.

Daarnaast geldt vooral voor de landbouw, bouw en industrie dat hun activiteiten wel op meer dan anderhalve meter van anderen kunnen doorgaan, maar niet thuis kunnen plaatsvinden. Dat activiteiten binnen deze sectoren op anderhalve meter van anderen kunnen plaatsvinden, betekent niet dat deze sectoren daar nu al op zijn ingericht. Mogelijk betekent dit dat productieprocessen anders moeten worden georganiseerd dan gebruikelijk om aan de voorwaarde van anderhalve meter afstand te voldoen.

Tot slot geldt vooral voor de ICT-sector, specialistische zakelijke diensten en financiële instellingen dat ze niet alleen grotendeels op anderhalve meter van anderen kunnen opereren, maar dat ze daarnaast zelfs vrijwel volledig vanuit huis doorgang kunnen vinden. Dit betekent niet dat activiteiten in deze sectoren voor de coronacrisis al thuis plaatsvonden. Wel betekent dit dat, gegeven de aard van de beroepen die gangbaar zijn in deze sectoren, thuiswerken in potentie een optie is.

Figuur 1. Omvang van de anderhalvemetereconomie per sector en uitgesplitst naar thuiswerk- en buitenshuiswerkeconomie

Bron: RaboResearch op basis van data van O-Net en CBS

Anderhalvemetereconomie vertaalt zich regionaal door naar thuiswerk- versus buitenshuiswerkeconomieën

De economische activiteit in bijvoorbeeld Zeeuws-Vlaanderen ziet er heel anders uit dan in de regio Amsterdam (Aalders & Raspe, 2020). Terwijl vooral de industrie de eerste kenmerkt, wordt de regio Amsterdam vooral gekenmerkt door zakelijke dienstverlening. Doordat verschillende sectoren in meer en mindere mate op anderhalve meter van anderen en vanuit huis kunnen opereren, heeft de sectorstructuur van regio’s mogelijk dus ook implicaties voor het functioneren van regionale economieën in een anderhalvemetereconomie.

Figuur 2 geeft per regio weer hoeveel procent van de banen op anderhalve meter van anderen kunnen opereren en daarbinnen welk deel wel en niet vanuit huis kan plaatsvinden. Allereerst valt op dat het percentage banen dat enkel binnen anderhalve meter afstand van anderen kan plaatsvinden redelijk gelijk is verdeeld over de veertig regio’s. Dit betekent dat er op geaggregeerd regionaal niveau nauwelijks verschillen bestaan voor wat betreft de implicaties van een harde anderhalve-meter-beperking. Mogelijk zijn de verschillen op lager geografisch schaalniveau groter doordat het voorzieningenniveau (inclusief horeca en zorg) in bijvoorbeeld steden doorgaans hoger ligt dan in landelijke gebieden.

Figuur 2. Omvang van de anderhalvemetereconomie per regio en uitgesplitst naar thuiswerk- en buitenshuiswerkeconomie

Bron: RaboResearch op basis van data van O-Neten CBS

Een geheel ander patroon zien we voor de thuiswerkmogelijkheden binnen verschillende regio’s. Terwijl regio’s in de Noordvleugel van de Randstad (regio Amsterdam, Utrecht, Den Haag) worden gekenmerkt door een hoog thuiswerkpotentieel, kennen regio’s in het noordoosten en zuidwesten van Nederland een veel lager thuiswerkpotentieel. De eerstgenoemde regio’s kunnen binnen de anderhalvemetereconomie voor een groot deel worden omgevormd tot een thuiswerkeconomie, terwijl die laatste toch vooral een buitenshuiswerkeconomie moeten blijven om te kunnen functioneren.

Gevolgen van de anderhalvemetereconomie

Wat betekenen de cijfers van de anderhalvemetereconomie voor de invulling van onze samenleving op korte en lange termijn? Allereerst geven de cijfers achter de anderhalvemetereconomie een inschatting van de omvang van de economie die wordt geraakt door meer of minder strenge coronamaatregelen. Door rekening te houden met de kenmerken van beroepen die actief zijn in sectoren en regio’s kan beleid daardoor maatwerk bieden. In sommige sectoren is het onmogelijk werken met behoud van anderhalve meter afstand tot anderen. Voor deze sectoren moet worden bepaald of en in welke vorm ze doorgang kunnen vinden in een anderhalvemetereconomie. In andere sectoren is op anderhalve meter afstand van anderen werken en vaak zelfs thuiswerken in principe mogelijk en kan beleid zich dus richten op het faciliteren van deze vormen van werken. Denk hierbij aan digitale faciliteiten voor thuiswerken en de aanwezigheid van voldoende mogelijkheden om handen te wassen voor beroepen in de anderhalvemetereconomie die niet thuis kunnen worden uitgeoefend.

Daarnaast kan de anderhalvemetereconomie gevolgen hebben voor de productiviteit op middellange termijn. Uit een studie van Bloom et al. (2015) blijkt voor callcenters dat een overgang naar thuiswerken gepaard kan gaan met maar liefst 13 procent hogere productiviteit per werknemer. Of dit positieve effect voor alle activiteiten geldt waarvoor thuiswerken in beginsel mogelijk is, is nog maar de vraag. Zo wordt voor het aanjagen van creativiteit en kennisoverdracht vaak gewezen op het belang van face-to-face contact met collega’s en klanten; al kunnen deze contacten wellicht ook op tijdelijke in plaats van structurele basis geografisch nabij worden georganiseerd (Torre, 2008).

Tot slot kan het omarmen van thuiswerken ook verstrekkende gevolgen hebben voor de inrichting van onze samenleving op langere termijn. Zo kan de thuiswerkeconomie ons mogelijk een hoop fileleed en overvolle treinen in de ochtend- en avondspits besparen. En wat te denken van de hordes mensen met potentiële thuiswerkbanen die voorheen samenkwamen in kantoren: betekent de thuiswerkeconomie het einde van het kantoorleven en alles wat daarbij komt kijken? Van grote kantoorgebouwen tot daaromheen gevestigde lunchtentjes en van kantoorhumor tot de gezamenlijke lunch in de bedrijfskantine. De anderhalvemetereconomie heeft daarmee niet alleen gevolgen voor de inrichting van onze economie op korte termijn, maar mogelijk ook meer structurele gevolgen voor de inrichting van onze samenleving op de wat langere termijn.

Voetnoten