De EU kan leren van de VS als het gaat om begrotingsregels

Een vergelijking van de vorming van de Dollar en de Euro

De ruim 30 jaar lopende discussie over de vorming van de Euro en de daaraan verbonden Europese begrotingsregels kent een blinde vlek. Deze ontwikkeling wordt namelijk niet vergeleken met de wijze waarop de Dollar en de daaraan verbonden begrotingsregels zijn ontwikkeld. Het is wel te begrijpen dat deze vergelijking niet wordt gemaakt, want tussen de VS en de EU bestaan belangrijke staatsrechtelijke verschillen die politiek zeer gevoelig liggen. De VS zijn wat betreft een belangrijk deel van het beleid immers expliciet gecentraliseerd en de EU wil nadrukkelijk een samenwerkingsverband van soevereine landen blijven. Desondanks kunnen belangrijke overeenkomsten worden geconstateerd tussen beide vormingsprocessen. Zo zijn de Euro en de Dollar beide ingevoerd in een unie met sterk gedecentraliseerde machtsverhoudingen en waren beide - daardoor - bij de invoering niet het enig wettelijk betaalmiddel in het uniegebied. In de VS lag bij de invoering van de Dollar in 1792 de macht vooral bij de - toen rijke - zuidelijke koloniën. De Burgeroorlog deed de machtsverhoudingen verschuiven, waarna de Dollar het enige wettige betaalmiddel werd. Pas in 1913 werd de FED opgericht. Last but not least is economische convergentie tussen de Staten van de VS niet volledig. Zo houden de rijke Staten achterblijvers op de been via transfers van belastingmiddelen. De geschiedenis herhaalt zich niet letterlijk, maar de dilemma's waarvoor de EU staat en de groeistuipen van de Euro zijn dus minder uniek dan het soms lijkt.

De Europese aanpak

De hiervoor beschreven dilemma's adresseert de Europese Commissie in het voorstel voor aanpassing van de Europese begrotingsregels 'New economic governance rules fit for the future' van 26 april 2023. De Europese Commissie zoekt in dit voorstel namelijk het midden tussen zelfstandige lidstaten enerzijds en integratie anderzijds. Zoals hiervoor beschreven vonden de VS dit midden pas na een zeer lang en moeizaam proces. Zo bezien gaat de vorming van de Euro snel; wij zijn ‘’pas’’ ruim 30 jaar bezig.

De ruim 30 jaar lopende discussie over de vorming van de Euro en de daaraan verbonden Europese begrotingsregels kent een blinde vlek. Deze ontwikkeling wordt namelijk niet vergeleken met de wijze waarop de Dollar en de daaraan verbonden begrotingsregels zijn ontwikkeld.

Het midden tussen zelfstandige lidstaten en integratie wordt langs twee wegen gezocht, namelijk vergroting van de nationale verantwoordelijkheid en versterking van de handhaving binnen een EU-kader. Dit krijgt als volgt vorm. De lidstaten moeten een plan opstellen voor minstens vier jaar met de volgende vier elementen: begrotingsdoelstellingen, aanpak van macro-economische onevenwichtigheden, hervormingen en investeringen. Daarbij denkt de Europese Commissie mee met de lidstaten. De Europese Commissie geeft namelijk 'technische informatie' aan de lidstaten die voldoen aan de normen voor tekort en schuld om te borgen dat dat zo blijft. En de Europese Commissie stelt een 'technisch traject' op voor lidstaten die niet voldoen aan deze normen. In dit 'technisch traject' daalt het tekort met minstens 0,5 procent per jaar, stijgen de reële overheidsuitgaven niet sneller dan het nationaal product en voldoen tekort en schuld op middellange termijn aan de normen. Een meer geleidelijk traject ligt voor deze lidstaten in het verschiet als zij hervormingen en investeringen doorvoeren. Bij falen daarvan kan de aanpassingsperiode worden ingekort. Dit meedenken door de Europese Commissie is verre van vrijblijvend; ook niet voor de lidstaten die voldoen aan de normen voor tekort en schuld.

Beoordeling

De hierboven beschreven aanpak van de Europese Commissie is realistisch. Want te zelfstandige lidstaten kunnen elkaar tegenwerken, bijvoorbeeld via beleids- en belastingconcurrentie, waardoor de uitkomst voor het geheel minder is dan die voor de delen. Door onderlinge spanningen verzwakt de EU als geheel ten opzichte van andere economische blokken. En omgekeerd is de uitgangssituatie van de lidstaten zodanig verschillend dat uniforme begrotingsregels gemakkelijk averechts kunnen werken voor een aantal lidstaten, dus integratie juist in de weg staan.

Maar 'New economic governance rules fit for the future' zal niet het laatste woord zijn. Zo wordt de discussie over een begrotingsunie vermeden, ondanks dat een muntunie zonder begrotingsunie lastig is. Want onevenwichtigheden tussen Eurolanden kunnen dan alleen via omwegen - dus niet efficiënt - worden gladgestreken, bijvoorbeeld via parkeren van schulden en vorderingen bij de ECB. Zoals beschreven kennen de VS voor het gladstrijken van onevenwichtigheden tussen staten een vorm van transfers van belastingmiddelen. Een andere discussie die nog uit de weg wordt gegaan is die over de tekortnorm van 3 procent en de schuldnorm van 60 procent. Normen die overigens geen economische onderbouwing kennen. Wellicht biedt koppeling van deze beide onderwerpen een uitweg. Zo hebben de VS voor de federale begroting feitelijk geen tekort- en schuldnorm; het schuldplafond wordt immers steeds verhoogd als dat knelt. Last but not least betekent een begrotingsunie dat de Euro het enig wettelijk betaalmiddel wordt in de hele unie.