Eigen woning in box 3 komt voort uit fiscaal pragmatisme

Achtergrond

In de praktijk is het niet haalbaar om een eerlijke belasting te heffing, dat wil zeggen: een doelmatige belasting zonder herverdeeleffecten. Dat is namelijk alleen mogelijk bij toepassing van belastingprijzen, dus waarbij iedereen per collectieve voorziening meebetaalt naar rato van zijn marginale profijt. Deze vorm van belastingheffing loopt echter aan tegen onoverkomelijke informatieproblemen. In de praktijk hebben we daarom te maken met een second best world, waarin de belastingheffing is gebaseerd op ficties en relatief zwaar drukt op bronnen die gemakkelijk belast kunnen worden. Zo wordt verondersteld dat mensen met hoge inkomens meer profijt hebben van collectieve voorzieningen, zodat het inkomen kan worden gebruikt als fictieve maatstaf voor belastingheffing. Tegelijk wordt ook consumptie belast, want die kan eenvoudig worden gemeten en kan niet ontweken worden. Dit gegeven leidt zelfs tot dubbele belastingheffing over bestedingen; zo moet over verzekeringspremies assurantiebelasting betaald worden, terwijl de verzekeraars ook btw moeten betalen over hun schades. Dit fiscaal pragmatisme is wel begrensd, want de kip met gouden eieren slachten is niet slim. Dus als een belasting het economisch proces ondermijnt, dan wordt daarvan afgezien. Niet voor niets omschreef John Stuart Mill belastingheffing als 'a mild form of roberry'.

Belasten van vermogen

Bij discussies over belastingherziening doen we er goed aan dit inzicht in gedachte te houden. Een lang lopende kwestie in dit verband is belastingheffing over vermogen. Heel goed kan worden beargumenteerd dat dat een oneerlijke belasting is. Vermogen is immers opgebouwd uit inkomen en dat is al belast geweest. Maar dit argument speelt geen rol, want de overheid is op zoek naar inkomsten en zoekt daarvoor naar bronnen die nog relatief weinig worden belast. Omdat alle jaarlijks terugkerende inkomens en uitgaven al fors zijn betrokken in de belastingheffing, blijven vermogensbestanddelen over. Bovendien draagt de groei van (institutionele) vermogens bij aan deze belangstelling.

Een groot voordeel van een dergelijke belastingheffing is dat daardoor het anticyclische karakter van de vermogensrendementsheffing wordt versterkt.

Alleen mobiliteit van vermogen stelt een grens aan de belastingheffing daarover. Dus zwaarder belasten van bedrijven ligt lastig. Vanwege het nieuwe pensioenakkoord ligt evenmin voor de hand de fiscale regels voor het pensioen te heroverwegen. Zo komen we snel uit bij particulier vastgoed. Dat dit in hoge mate inflatoir onverdiend vermogen is kan de morele pijn verzachten.

Bij toevoegen van het eigen huis aan box 3 kan een optie zijn om geen rekening te houden met de overwaarde daarvan, maar met de bruto waarde, te salderen met de schulden daarover en rekening te houden met de kosten in verband met vermogensvorming. Dan worden de hypotheekrente en de onderhoudskosten aftrekbaar tegen het marginale tarief in box 3. Ook vervalt dan de heffing over de reserves van Verenigingen van Eigenaren (vve's), want die maken onderdeel uit van de waarde van de woningen. Als maatstaf voor de bruto waarde van een woning kan de WOZ-waarde genomen worden, ook als de verkoopprijs anders is. Een correctie daarvoor is namelijk lastig. Moet deze bijvoorbeeld met terugwerkende kracht ook toegepast worden over voorgaande jaren? Over hoeveel voorgaande jaren?

Bij deze opzet kan de belasting hoger uitvallen dan een belastingplichtige op dat moment aan liquide middelen beschikbaar heeft. Maar dat is overkomelijk. Belastingheffing is namelijk een vordering en die vordering telt mee voor de berekening van het EMU-saldo, dus niet de kasstroom. Als een vordering niet direct volledig betaald kan worden, dan wordt hij voor dat deel op de lat gelegd, uiterlijk tot het moment van verkoop van het huis. Natuurlijk; de staatsschuld is hoger zolang de schuld op de lat ligt en bij verkoop kan een restschuld overblijven. Bij doorschuiven daarvan naar de volgende woning wordt die overigens feitelijk een correctie op het successierecht.

Een groot voordeel van een dergelijke belastingheffing is dat daardoor het anticyclische karakter van de vermogensrendementsheffing wordt versterkt. Immers; tijdens hoogconjunctuur, dus bij hoge huizenprijzen is de belastingaanslag hoog en tijdens laagconjunctuur laag.

Slot

Om de belastingdruk zo laag mogelijk te houden moet natuurlijk ook kritisch gekeken worden naar de collectieve uitgaven. Bezuinigen op de gezondheidszorg kan dan in voorkomend geval neerkomen op opeten van het eigen huis, dus op een vermogensbelasting in een andere vorm. Althans gegeven de zorgbehoefte van een vergrijzende samenleving betekent beperken van de collectieve zorguitgaven een stijging van de eigen bijdrage aan de zorg. De liquiditeit daarvoor zou kunnen komen uit het verhogen van de hypotheek.