Economen betogen: alleen mét Europa blijft Nederland aan zet

Inleiding

Het sentiment over Europa is aan het omslaan. Tot voor kort was de roep vooral om minder Brussel. Nu willen steeds meer Nederlanders dat Europa ons beter beschermt tegen internationale crises. Onze nationale veiligheid staat centraal, maar door Russische agressie, Amerikaanse wispelturigheid en Chinese geopolitieke staat ook onze welvaart onder druk.

Nederlandse economen [analyseren] de belangrijkste actuele uitdagingen op het gebied van nationale veiligheid, industriepolitiek, klimaatverandering en Big Tech. De boodschap is ontnuchterend: schaal bepaalt, meer dan ooit.

Juist op de beleidsterreinen die er nu het meest toe doen, zal Nederland zonder Europa grip verliezen. In een op 1 december 2025 verschenen bundel (de KVS preadviezen 2025) analyseren Nederlandse economen de belangrijkste actuele uitdagingen op het gebied van nationale veiligheid, industriepolitiek, klimaatverandering en Big Tech. De boodschap is ontnuchterend: schaal bepaalt, meer dan ooit. De uitdagingen vereisen een slagkracht die Nederland alleen niet heeft, maar binnen Europa wel kan mobiliseren. Daarmee ontstaan lastige dilemma's voor economisch beleid waar een nieuwe Nederlandse regering snel mee aan de slag zal moeten. In dit artikel geven we drie korte voorbeelden uit de bundel.

Schaalvoordelen van defensie

Ten eerste, defensie. Ons land is simpelweg te klein om zelfstandig een volwaardige defensie-infrastructuur in te richten. Luchtverdediging, strategische capaciteiten en afschrikking vereisen schaal en coördinatie die alleen op Europees niveau haalbaar zijn. Gebundelde Europese defensie-uitgaven zijn niet alleen effectiever, maar ook goedkoper. Zo worden binnen de EU meer dan vijftien verschillende tanktypes geproduceerd, met hoge kosten en gebrekkige interoperabiliteit tot gevolg. De Verenigde Staten gebruiken daarentegen één gestandaardiseerd model en behalen zo grote schaalvoordelen.

Gebundelde Europese defensie-uitgaven zijn niet alleen effectiever, maar ook goedkoper. Zo worden binnen de EU meer dan vijftien verschillende tanktypes geproduceerd [...] De Verenigde Staten gebruiken daarentegen één gestandaardiseerd model.

De publieke financiering voor nieuwe Europese defensie-uitgaven lijkt van de grond te komen. Maar daarmee zijn we er niet. Twee dilemma’s: Hoe zorgen we ervoor dat Nederland toegang houdt tot cruciale wapensystemen bij politieke meningsverschillen binnen de EU? En dan is er de spanning tussen innovatie en autonomie: protectionisme vergroot onze strategische autonomie, maar remt mogelijk innovatie door gebrek aan concurrentie.

Haalbare en betaalbare energietransitie

Ten tweede klimaat. Ook hier is Europese samenwerking essentieel. Nederlandse bedrijven staan onder druk van hoge CO₂-prijzen en energiekosten, terwijl concurrenten in de Verenigde Staten en China nauwelijks belast worden. Nationaal versnipperd beleid verergert dit concurrentienadeel.

Alleen Europese harmonisatie van steun, gezamenlijke investeringen in groene infrastructuur en bescherming tegen oneerlijke concurrentie kunnen de energietransitie haalbaar én betaalbaar maken. Dit biedt bovendien strategische voordelen: minder afhankelijkheid van autoritaire regimes en een sterkere Europese concurrentiepositie. Tegelijk brengt Europese klimaatpolitiek risico's met zich mee. Groene industriepolitiek kan al snel gekaapt worden door gevestigde belangen. Hoe vergroenen we én blijven we competitief, zonder publiek geld te verspillen aan bedrijven met weinig toekomstperspectief?

Afhankelijkheid Amerikaanse Big Tech

Ten derde, Big Tech. Amerikaanse, maar ook in toenemende mate Chinese, platforms domineren. Nederlandse burgers en bedrijven raken steeds afhankelijker van buitenlandse digitale infrastructuur. Strategische bedrijven zoals het cloudbedrijf Solvinity, betrokken bij het beheer van DigiD en MijnOverheid, dreigen in Amerikaanse handen te verdwijnen. Zonder Europa is Nederland simpelweg kansloos.

Nederlandse burgers en bedrijven raken steeds afhankelijker van buitenlandse digitale infrastructuur [...] Zonder Europa is Nederland simpelweg kansloos.

Alleen de EU heeft de marktmacht om grote techbedrijven te reguleren. Europese regelgeving, zoals de Digitale Marktenwet, biedt databescherming en ruimte voor alternatieven. Maar techplatforms kennen extreme schaalvoordelen, wat opnieuw lastige beleidsdilemma's oplevert. Hoe beschermen we consumenten tegen monopoliemacht zonder protectionistische 'Europese kampioenen' te creëren die innovatie afremmen? En hoe reguleren we marktmisbruik zonder schaalvergroting zelf te verbieden?

Europa niet overal nodig

Het voorgaande betekent niet dat meer Europa nodig is op alle beleidsterreinen. Zaken als onderwijs of zorg regelen we prima nationaal. Het uitgangsprincipe zou moeten zijn “Nederland waar mogelijk, Europa waar nodig”.

Het helpt om ook eerlijk te zijn over de kosten van verdere Europese integratie. Niet alleen de financiële kosten, maar ook mogelijke culturele spanningen, minder nationale beleidsruimte, en groeiende ongelijkheid tussen regio’s en groepen. Zonder een eerlijke verdeling van lusten en lasten loopt het maatschappelijke draagvlak voor verdere Europese samenwerking onherroepelijk terug.

Nederland is relatief klein en heeft zichzelf de afgelopen tijd nog kleiner gemaakt in Brussel. Een nieuw kabinet moet snel een heldere visie ontwikkelen op de EU en de Nederlandse positie erin. Over de mate van integratie vallen keuzes te maken, zoals het zoeken van coalitions of the willing en mogelijk een Europa met meerdere snelheden. Zo’n heldere visie vergroot niet alleen het binnenlandse draagvlak, maar versterkt ook de Nederlandse onderhandelingspositie in Europa. De grote vraagstukken van deze tijd laten zich niet binnen nationale grenzen oplossen. Zonder een stem in Europa beslissen anderen over ons.