Europa moet balans nog vinden tussen duurzame doelstellingen enerzijds en extra regeldruk anderzijds

Inleiding

Er breken spannende tijden aan voor de Europese Unie. De welvaart van de EU staat onder druk door toenemende geopolitieke spanningen, economische uitdagingen en de urgente noodzaak voor duurzame transformatie. Op 8 november 2024 – 3 dagen na de presidentsverkiezingen in de VS - verklaarde Ursula von der Leyen tijdens een interview op een EU top in Budapest dat de regelgeving rondom de Green Deal doorgeschoten was. Volgens haar zou de concurrentiekracht van Europa moeten worden aangezwengeld. Twee maanden eerder had Mario Draghi in zijn rapport aangegeven dat het niet ontbreekt aan talent en ondernemerschap in Europa, maar dat innovatie gehinderd wordt door inconsistente en restrictieve regelgeving - en dat dit vooral het mkb treft. Maar ook grote bedrijven ondervinden hier hinder van. Zo meldt ExxonMobil dat het de komende 3 jaar 20 miljard dollar per jaar wereldwijd wil investeren in het verbeteren van lage-emissie technologieën zoals koolstofopvang en opslag, waterstof en lithium, maar dat Europese regelgeving de uitvoering van hun plannen kan belemmeren.

Von der Leyen had nochtans de Green Deal in haar eerste ambtstermijn in 2019 aangekondigd als instrument om de welvaart in Europa te verhogen. Het doel was duurzaamheid en milieuvriendelijke innovaties te stimuleren in combinatie met economische groei en het creëren van nieuwe banen. Sindsdien heeft Europa hiervoor in hoog tempo regelgeving geproduceerd, meer dan 14.000 pagina’s sinds de 2019 top in Davos, waarbij transparantiewetgeving van de duurzame en inclusieve transitie een hoofdrol krijgt.

Brede Welvaart door transparantie

Transparantie draagt bij aan Brede Welvaart omdat het belanghebbenden van ondernemingen in staat stelt om geïnformeerde keuzes te maken die niet alleen economische groei bevorderen, maar ook sociale rechtvaardigheid en milieuverantwoordelijkheid. Denk hierbij aan investeringen, bedrijfsstrategieën, initiatieven en samenwerkingsverbanden met betrekking tot verduurzaming. In deze context omvatten de belanghebbenden van een onderneming allen die een direct of indirect belang hebben in de economische, duurzaamheids- en maatschappelijke prestaties van de onderneming, zoals onder andere aandeelhouders, werknemers en leveranciers. Rapportages zijn pas nuttig als de informatie betrouwbaar, relevant, tijdig en verstaanbaar is - en ook gemakkelijk kan geraadpleegd worden door gebruikers.

Maar is Europa misschien te ver doorgeschoten met deze regelgeving, gezien de omvangrijke en complexe wettelijke vereisten die nu aan ondernemingen worden opgelegd? Zal dit niet, ironisch genoeg, het oorspronkelijke doel om de brede welvaart te vergroten ondermijnen?

CSRD, EU-Taxonomie en CSDDD: doorzichtig duurzaam of regelwaanzin

Op 26 februari 2025 komt Ahold Delhaize, het moederbedrijf van o.a. Albert Heijn, Bol.com en Delhaize, voor het eerst met een jaarrapport volgens de nieuwe European Sustainability Reporting Standards, of in het kort ESRS. Deze standaard is de nieuwe maatstaf voor meer dan 50.000 ondernemingen in de EU om hun duurzaamheidsinitiatieven te beschrijven en de impact ervan op financiën, bestuur, milieu en maatschappij inzichtelijk te maken. Het is een concrete invulling van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). Verwacht wordt dat de huidige duurzaamheidsrapportage zal verdubbelen in omvang tegenover die in boekjaar 2023.

Is Europa misschien te ver doorgeschoten met deze regelgeving, gezien de omvangrijke en complexe wettelijke vereisten die nu aan ondernemingen worden opgelegd? Zal dit niet, ironisch genoeg, het oorspronkelijke doel om de brede welvaart te vergroten ondermijnen?

In eerste instantie zullen de grotere beursgenoteerde ondernemingen de ESRS-regels toepassen, en stapsgewijs volgen de grote en middelgrote niet-beursgenoteerde, de kleine beursgenoteerde en tot slot de niet-EU ondernemingen met een betekenisvolle economische activiteit in Europa. Voor de rapportage zal een selectie worden gemaakt uit meer dan 1.100 kwantitatieve en kwalitatieve informatie-items die het beleid en de impact op milieu en maatschappij beschrijven. De selectie gebeurt aan de hand van een door het bedrijf zelf uitgevoerde dubbele materialiteitsanalyse waarbij de impact van de ondernemingsactiviteiten op belanghebbenden en de duurzaamheidsrisico’s en opportuniteiten voor de onderneming worden gemeten. Dit voorkomt onnodige rapportages. Maar nu al klinkt er kritiek op de invoering van CSRD, met name over de hoge implementatiekosten, alsook de hoge mate van complexiteit en meetbaarheid van specifieke kernmerken, zoals biodiversiteit of sociale impact. Ook zou er te weinig slagkracht en capaciteit zijn bij auditors die de duurzaamheidsrapporten moeten verifiëren.              

De transparantiewetgeving blijft echter niet beperkt tot CSRD. Vanaf boekjaar 2022 rapporteren grote multinationals in sectoren zoals o.a. landbouw, energie, transport, ICT, bouw en de maakindustrie ook nog volgens de EU-Taxonomie. De EU-taxonomie is een classificatiesysteem van bedrijfsactiviteiten die als ecologisch duurzaam worden beschouwd. Ondernemingen rapporteren het percentage van hun omzet, operationele kosten en kapitaalinvesteringen dat gerelateerd is aan de voorgeschreven duurzame activiteiten als die niet in strijd zijn met internationale arbeidsnormen en mensenrechten.

Volgens de koepel van Europese accountants is de implementatie van deze taxonomie problematisch omwille van de hoge mate van complexiteit, dynamische aanpassing van de technische criteria, en gebrek aan duidelijkheid en verbinding met andere Europese regelgevingen zoals de CSRD. Signify rapporteerde bijvoorbeeld dat 11% van de omzet en 12% van de CAPEX investeringen in 2022 in overeenstemming was met de EU Taxonomie, tegenover een daling in 2023 naar 8.5% omzet en 8.6% CAPEX. Dit zou suggereren dat Signify een minder positieve impact heeft op het milieu in 2023, maar dit komt louter door het veranderende beoordelingskader. Ook lijken die percentages in absolute zin vrij laag voor een onderneming die sterk inzet op duurzaamheid. Dit kan bij diverse maatschappelijke spelers en kapitaalverschaffers de indruk wekken dat Signify te weinig bijdraagt aan de maatschappij.      

Maar daarmee zijn we er nog niet, een derde Europese wetgeving is de Corporate Sustainability Due Diligence Directive of kortweg CSDDD. Deze richtlijn vereist dat grote bedrijven uitgebreide due diligence uitvoeren op het gebied van mensenrechten en milieu in hun gehele waardeketen. Dit omvat het actief identificeren, voorkomen en verhelpen van negatieve impact, zowel binnen hun eigen operaties als bij hun leveranciers en partners. Voor Boskalis, een Nederlands baggerbedrijf dat wereldwijd opereert in sectoren zoals maritieme dienstverlening en infrastructuurprojecten, betekent dit een aanzienlijke uitdaging. De uitvoerige en soms complexe eisen van de CSDDD beschouwt Boskalis als een 'brug te ver', vooral gezien de uitgebreide en gediversifieerde waardenketens en de noodzaak om aan strenge internationale milieu- en sociale normen te voldoen. "The green course of the EU is completely devoid of any reality", aldus Peter Berdowski, CEO van het baggerbedrijf.

Hoewel de tijd zal leren welke van deze effecten het sterkste zullen zijn, is het duidelijk dat transparantie in bedrijfsvoering een sleutelrol speelt in het verduurzamen van de economie en het verhogen van brede welvaart.

De invoering van CSDDD in de Nederlandse wetgeving kan boetes opleggen tot 5% van de wereldwijde omzet van een onderneming die actief is in Europa. Recentelijk dreigde Boskalis ermee de onderneming op te splitsen in een Europese en niet-Europese tak, waarbij de laatste de hoofdzetel heeft in Abu Dhabi. CEO Peter Berdowski gaf aan dat Boskalis daarmee beter gewapend is tegen de concurrenten buiten Europa die niet onder de CSDDD vallen.

Zal eenvoudig regelwerk Brede Welvaart stimuleren?

Von der Leyen zal op 26 februari 2025 een “omnibus pakket” bekend maken dat minder complexiteit van de huidige duurzaamheidswetgeving beoogt door verschillende bestaande EU-richtlijnen en verordeningen te consolideren en te vereenvoudigen. Dit initiatief is gericht op het verlagen van de administratieve lasten rondom CSRD, EU-Taxonomie en CSDDD voor bedrijven en het vergroten van de duidelijkheid en consistentie van duurzaamheidsvereisten. Door een meer gestroomlijnd en geïntegreerd wetgevingskader aan te bieden, wordt het voor ondernemingen gemakkelijker om aan de wetgeving te voldoen en hun duurzaamheidsdoelstellingen effectiever te bereiken.

Zal deze vereenvoudiging echter voldoende zijn om de bureaucratische lasten substantieel te verlagen? Ik ben ervan overtuigd dat goed implementeerbare transparantieregels essentieel zijn voor het verduurzamen van onze economie. Deze overtuiging is gebaseerd op de positieve effecten die eerdere invoeringen van regelgevingen, zoals de EU-gebaseerde financiële rapportages in de jaren 1970 en de International Financial Reporting Standards (IFRS) voor beursgenoteerde ondernemingen in 2005, hadden op economische groei en de verlaging van de kapitaalkosten. Het omnibus pakket zal bedrijven zoals Boskalis en anderen de mogelijkheid bieden hun bedrijfsmodellen efficiënter aan te passen aan de nieuwe eisen. De vraag blijft echter of deze vereenvoudiging ook daadwerkelijk zal leiden tot vermindering van verwarring en onzekerheid die de implementatie van dergelijke grootschalige regelgeving met zich mee kan brengen.

Een ander belangrijk aspect is het effect van de vereenvoudigde regelgeving op kleine versus grote ondernemingen. Kleinere bedrijven zouden in theorie evenveel moeten profiteren van deze veranderingen als grote multinationals. De praktijk zal uitwijzen of de regelgeving daadwerkelijk zodanig gestroomlijnd is dat deze bedrijven niet alleen aan de regels kunnen voldoen, maar ook actief kunnen bijdragen aan duurzame economische groei.

Ook voor nationale en lokale overheden kan deze regelgeving gunstig uitpakken. Met meer consistente en betrouwbare informatie over de impact van bedrijfsactiviteiten, kunnen zij beter beleid vormen dat zowel de economische als de milieu-impact van bedrijven adresseert.

Hoewel de tijd zal leren welke van deze effecten het sterkste zullen zijn, is het duidelijk dat transparantie in bedrijfsvoering een sleutelrol speelt in het verduurzamen van de economie en het verhogen van brede welvaart.