Wat heeft Trump in 100 dagen bereikt?

De Verenigde Staten onder Trump

Op 29 april was Donald Trump 100 dagen president van de Verenigde Staten. De grote vraag is: wat heeft hij in deze 100 dagen bereikt en hoeveel van zijn verkiezingsbeloftes zijn ook daadwerkelijk ingelost? En waarom kan hij bepaalde beloftes niet waarmaken? De eerste 100 dagen hebben een reality check opgeleverd voor de plannen van Trump. Hij had zich er ongetwijfeld meer van voorgesteld, maar politiek bedrijven is veel stroperiger dan zakendoen. Niet alleen gaat het allemaal langer duren, maar ook de omvang van zijn plannen zal hij uiteindelijk naar beneden moeten bijstellen. Toch is de richting waarin de VS zich beweegt duidelijk. Vroeg of laat kan de economie een nieuw stimuleringspakket tegemoet zien, hoewel de vraag is hoe effectief dit zal zijn. Tegelijkertijd is Amerika een protectionistische koers ingeslagen die niet zonder gevolgen zal blijven voor de wereldeconomie.

Trumps verkiezingsbeloftes

Trump heeft tijdens zijn verkiezingscampagne onconventionele beloftes gedaan aan zijn kiezers, of het nu ging om de bouw van een muur aan de Mexicaanse grens, het uitzetten van 11 miljoen illegale immigranten of uitspraken om uit de NAVO stappen. Inmiddels zijn de internetsites die de voortgang bijhouden die Trump en zijn team boeken om deze beloftes in te lossen niet meer op één hand te tellen. Google voor de grap maar eens op Trump promise tracker en zie hoeveel hits dat oplevert met ludieke namen als de Trump-O-Meter en Track Trump.

America first

Hoewel het best aardig is om Trump op iedere specifieke uitspraak vast te pinnen, is het nuttiger om te zien wat de belangrijkste overkoepelende thema´s en boodschappen zijn waar al deze beloftes onder geschaard kunnen worden. Dan wordt het ook eenvoudiger om te bezien of hij er in de afgelopen 100 dagen ook in is geslaagd om een daadwerkelijke koerswijziging in het Amerikaanse beleid te bewerkstelligen. Trump’s belangrijkste boodschap is uiteraard America First, waarmee hij de Amerikaanse burgers op allerlei fronten wil beschermen; beschermen tegen immigranten, beschermen tegen terreur, beschermen tegen globalisering, beschermen tegen verdere uitholling van de Amerikaanse industrie en beschermen tegen werkloosheid.

Boze blanke mannen

De protectionistische boodschap van Trump schoot wortel bij een groot deel van de overwegend lager en middelbaar opgeleide blanke mannen in het binnenland van de VS. Zij waren boos en die boosheid is niet geheel onterecht. Met name middelbaar en lager geschoolde Amerikaanse mannen hebben via hun loon de klappen van de Grote Recessie opgevangen. Hoewel de lager opgeleiden het opgelopen reële inkomensverlies in 2016 bijna hebben gedicht, ligt het reële wekelijkse inkomen van middelbaar opgeleide mannen nog bijna 7% lager dan in 2000 (figuur 1).

Figuur 1: Cumulatief reëel loonverlies middelbaar opgeleiden nog steeds 7%

Maar ook de uitholling van middelbare banen heeft de woede opgestookt. Door het verdwijnen van het aantal banen in het middensegment werden middelbaar opgeleiden naar de onderste regionen van de arbeidsmarkt geduwd. Figuur 2 roept het beeld op van de middelbaar opgeleide boekhouder of automonteur die zijn baan verliest en daarna alleen nog werk kan vinden in een fastfoodketen om hamburgers te bakken en in de avonduren kantoren moet schoonmaken om rond te komen.

Figuur 2: Erosie van middelbare banen blanke werknemers

Bron: BLS en Rabobank

Hadden we dit niet kunnen zien aankomen? Jazeker wel. De economen Autor, Katz en Kearney luidden in 2006 al de noodklok over het wegvagen van de Amerikaanse middenklasse. Hun conclusie was dat de middenklasse zowel in termen van loon- als werkgelegenheidsgroei het onderspit heeft moeten delven en dit fenomeen wordt wel baanpolarisatie genoemd (zie ook Autor en Dorn, 2013 ). Maar de politiek heeft onvoldoende gedaan om deze kwetsbare groepen zekerheden te bieden. Met name in de VS met een zeer flexibele arbeidsmarkt, weinig sociale zekerheid en een zeer lage vakbondsmacht heeft baanpolarisatie gezorgd voor een grote groep boze blanke mannen die een politieke aardverschuiving kon veroorzaken door Donald Trump in het zadel te helpen. De specifieke institutionele omgeving in de VS verklaart wellicht waarom baanpolarisatie in de VS een stuk heftiger is geweest dan in Nederland (zie Van den Berge en Ter Weel, 2015).

“Restrict free trade to keep jobs in US”

Trump legt de schuld van het verdwijnen van Amerikaanse banen louter bij vrijhandel en wijst daarbij met een beschuldigende vinger naar het enorme handelstekort van 350 mrd dollar per jaar dat de VS heeft met China (figuur 3), gevolgd door Duitsland (-77 mrd), Japan (-72 mrd) en Mexico (-60 mrd). Volgens Trump heeft vrijhandel heeft ervoor gezorgd dat Amerikaanse banen in bijvoorbeeld de auto-industrie zijn verdwenen naar lagelonenlanden zoals Mexico en China. En vanwege oneerlijke handelspraktijken, bijvoorbeeld door het dumpen van goedkoop Chinees staal, zou de Amerikaanse exportsector om zeep worden geholpen. Het NAFTA handelsverdrag tussen Canada, de VS en Mexico noemde hij de slechtste deal ooit. En China werd een valutamanipulator genoemd, die kunstmatig zijn munt goedkoop zou houden om producten tegen oneerlijke prijzen te kunnen slijten op buitenlandse markten. Met zijn verhaal over oneerlijke handelspraktijken had Donald Trump een boodschap die veel beter aansloot bij het gevoelsleven van boze Amerikanen dan Hillary Clinton. En de belofte van Trump was dan ook dat hij als president tarieven van 35% zou gaan heffen op alle Mexicaanse import en Duitse auto’s en 45% op alle Chinese import. Bovendien zouden NAFTA en andere oneerlijke handelsverdragen worden ontmanteld.

Figuur 3: Handelstekort met China is 350 miljard dollar

Bron: UNCTAD en Rabobank

Binnenlands stimuleringspakket

Behalve handelsbarrières heeft Trump in zijn campagne ook aangegeven de Amerikaanse economie te willen stimuleren door in tien jaar tijd 1000 miljard dollar te investeren in de Amerikaanse infrastructuur en een belastingverlaging van 6200 miljard door te willen voeren. Tijdens zijn campagne gaf Trump aan onder meer het aantal belastingschijven terug te willen dringen van zeven naar drie, de belasting op netto investeringsinkomsten te willen schrappen (zoals dividenden en rente-inkomsten), de alternative minimum tax (AMT) [1] stop te zetten en de vennootschapsbelasting te willen verlagen van 35% naar 15%. Het aangekondigde stimuleringspakket viel bij de financiële markten in ieder geval in goede aarde (zie figuur 4).

Figuur 4: Financiële markten goedgeluimd

Voortvarende start…

Na zijn inauguratie op 20 januari tekende nieuwbakken President Trump in korte tijd een groot aantal zogenoemde presidentiële decreten. Hiermee werd direct duidelijk dat hij van plan was om verkiezingsbeloftes uit te voeren die door velen aanvankelijk niet serieus werden genomen en tot campagneretoriek gerekend werden. De eerste controversiële decreten waren het starten van voorbereidingen voor het bouwen van een muur aan de Mexicaanse grens, het opzeggen van het Trans-Pacific Partnership (TPP) en het instellen van een tijdelijk inreisverbod voor immigranten uit zeven Moslimlanden.

Een decreet is echter niet hetzelfde als een wet. Een decreet geeft vooral richtlijnen over het te voeren beleid. Zo kon Trump per decreet Obamacare niet ontmantelen, maar wel aangeven dat overheidsinstanties moesten stoppen met de verdere implementatie ervan. Je kunt echter niet regeren op basis van decreten (zie Marey en Barendregt, 2017 ). Om de nodige budgetten vrij te spelen zullen zaken in een wet en de begroting verankerd moeten worden. En hierover gaat het Congres. Bovendien worden decreten aan de grondwet getoetst door de federale rechtbanken. De eerste bloedneuzen heeft Trump op dat terrein inmiddels al opgelopen. Zijn moslimban werd door de rechter teruggefloten en het vervangen van Obamacare liep in het Congres uit op een deceptie.

…maar waar blijven het stimuleringspakket en de handelsbarrières?

Trump worstelt inmiddels om de handen op elkaar te krijgen voor zijn stimuleringspakket. De vraag is ook of zijn belastingplan de budgethaviken in het Congres zal kunnen overtuigen. Mocht Trump al zijn fiscale campagnewensen in kunnen willigen, dan is overigens de vraag wat dit de boze blanke middenklasse gaat opleveren. Uit berekeningen van het Tax Policy Center blijkt dat van de beoogde 6200 mrd belastingverlaging bijna 80% terecht komt bij inkomens die meer dan 140.000 dollar verdienen (figuur 5). De belastingkorting komt dus vooral terecht bij het hoogste inkomenskwartiel en van deze groep weten we in ieder geval dat zij een kleiner deel van elke extra dollar aan inkomsten spenderen. In economentermen: de marginale consumptie-elasticiteit is bij de rijken zeer laag. Dit betekent dat het fiscale campagneplan zeer beperkt zal leiden tot een hogere consumptie en stimulans voor de Amerikaanse economie. Het alternatieve belastingplan van leden van het huis van afgevaardigden Ryan en Brady is overigens nog denivellerender dan de fiscale campagneplannen van Trump.

Figuur 5: 80% van belastingkorting komt terecht bij inkomens hoger dan $140.000

Ook als het gaat om zijn belofte om 1000 mrd te investeren in infrastructuur zien we nog maar weinig terug. Op 16 maart heeft Trump zijn discretionaire begrotingsvoorstel naar het Congres gestuurd, getiteld “America First: A Budget Blueprint to Make America Great Again”. Dit betreft een derde van de totale federale begroting en heeft vooral betrekking op de individuele budgetten voor de verschillende ministeries. Maar in plaats van stimuleren lijkt Trump juist het mes te willen zetten in infrastructurele uitgaven, getuige zijn voorstel om de begroting voor het Transportation Department te willen verlagen met 13%.

Tot slot heeft Trump nog maar weinig protectionistische maatregelen aangekondigd, terwijl hij op dit vlak juist wel buiten het Congres om kan opereren (zie Marey et al., 2017 ). TPP is weliswaar van de baan, maar dat verdrag was nog in de maak. NAFTA wordt waarschijnlijk maar marginaal aangepast, China is bij nader inzien toch geen valutamanipulator en er zijn tot nu toe geen grote handelsbarrières geïmplementeerd. Het enige wapenfeit is de recente aankondiging van een tarief van 20% op de invoer van Canadees zacht timmerhout door het ministerie van handel.

Waarom krijgt Trump zaken niet van de grond?

Stimuleringsmaatregelen en het Congres

Voor zijn plannen om meer geld uit te geven aan infrastructuur en de belastingen te verlagen heeft President Trump de medewerking van het Congres nodig. Tenslotte worden daar de wetten gemaakt die bepalen waar de federale overheid geld aan uitgeeft en hoe het belastingstelsel eruit ziet. De president kan slechts zijn veto uitspreken of de wet ondertekenen. De door Trump gewenste combinatie van hogere uitgaven en lagere belastingen leidt onvermijdelijk tot een hoger begrotingstekort en derhalve tot weerstand onder de budgethaviken van de Republikeinse partij. De Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden werken al enige tijd aan een volledige herziening van de Amerikaanse vennootschapsbelasting waarbij het verschuiven van de belastingdruk van exporteurs naar importeurs door middel van een zogenoemde border adjustment tax (BAT) tot hogere belastinginkomsten moet leiden vanwege het handelstekort van de VS. Een BAT komt eigenlijk neer op een fiscale subsidie op export en fiscale heffing op import. Het idee achter de BAT is om Amerikaanse bedrijven die in het buitenland opereren te prikkelen om hun productie te verplaatsen naar de VS. Trump ziet weinig in de BAT, al was het maar omdat hij het plan te ingewikkeld vindt. Hij geeft de voorkeur aan gewone invoertarieven.

Handelsbelemmeringen

Uit de verkiezingsuitspraken van Trump over handelsbelemmeringen kan worden opgemaakt dat hij een vrij simplistisch wereldbeeld heeft over vrijhandel: hef 35% en 45% tarieven op import uit bijvoorbeeld China en Mexico en daarmee werken we ons handelstekort weg en komt de Amerikaanse economie sterker uit de bus. Maar de werkelijkheid is een stuk weerbarstiger. Ten eerste is het Amerikaanse handelstekort ook het gevolg van het feit dat Amerikaanse huishoudens teveel consumeren en te weinig sparen. In de VS sparen huishouden slechts 5 tot 6% van hun beschikbare inkomen. Tegenover het tekort op de handelsbalans staat een overschot op de kapitaalrekening, die gefinancierd wordt uit spaaroverschotten in het buitenland (zie figuur 6). Dat gebeurt ook voor een groot deel door China, dat een flinke plus op de handelsbalans heeft en waar de spaarquote van huishoudens maar liefst op 38% ligt. Om onevenwichtigheden op de lopende rekening op termijn af te bouwen zullen Amerikanen zelf meer moeten gaan sparen en Chinezen meer moeten gaan consumeren (en minder sparen). De sterke afhankelijkheid van Amerika is op korte termijn echter risicovol. Zeker als de VS protectionistische maatregelen zou implementeren, kunnen landen zoals China terugslaan door een deel van hun kapitaal uit de VS te repatriëren. Hierdoor zal de rente stijgen, prijzen van activa dalen en zullen besparingen toenemen. Dit kan echter schoksgewijs ook een negatief effect hebben de particuliere consumptie, investeringen en potentieel de Amerikaanse economie veel schade berokkenen.

Figuur 6: Dalende spaarquote en toegenomen leningen uit het buitenland gaan hand in hand

Bron: Macrobond, Rabobank. Toelichting: op de reeks besparingen/leningen uit het buitenland in HP-filter toegepast

Ten tweede zijn handelsstromen zodanig geïntegreerd dat de VS door het instellen van handelstarieven niet alleen buitenlandse exporteur raakt, maar ook Amerikaanse producenten van intermediaire goederen. Zo blijkt bijvoorbeeld dat ruim 33% van de Amerikaanse export in de transportmiddelenindustrie naar Mexico bestaat uit intermediaire leveringen, waarvan later een deel als eindproduct weer wordt geïmporteerd in de VS. Een importtarief raakt dus niet alleen autofabrikanten die de auto’s verschepen naar de VS, maar ook Amerikaanse toeleveranciers die de software, elektronica, motoren en autostoelen voor die auto’s leveren.

Ten derde ondervindt Trump op allerlei fronten hoe lastig uitvoerbaar een protectionistische agenda is. Zo maakt de VS deel uit van de wereldhandelsorganisatie WTO, die onder het Most Favoured Nation (MFN)-beginsel stelt dat leden onderling hun tarieven niet mogen discrimineren. Het laagste handelstarief dat de VS heft moet dus gelden voor alle landen waarmee het handelt. Intussen wordt druk gespeculeerd of het nieuwe belastingplan in gaat grijpen op handel via de eerder genoemde border adjustment tax (BAT). Er is echter een enorme weerstand tegen een BAT vanuit onder meer de detailhandel. Deze sector importeert veel goederen en zet deze overwegend binnenlands af. Een BAT zou de detailhandel dus confronteren met hogere importprijzen. Door verbetering van de netto handel zou de dollar als gevolg van de invoering van een BAT appreciëren, maar de verwachting is dat appreciatie de importeurs maar slechts ten dele zal compenseren.

Tot slot dan het effect van globalisering als boosdoener. De meeste empirische studies voor de VS laten zien dat er inderdaad een negatief effect bestaat op Amerikaanse werkgelegenheid en groei die wordt veroorzaakt door importconcurrentie uit bijvoorbeeld China en verplaatsing van Amerikaanse bedrijfsactiviteiten naar het buitenland (zie bijvoorbeeld Acemoglu et al., 2016 ). Dit is echter niet het hele verhaal. Het negatieve effect van automatisering speelt namelijk ook een rol in het vernietigen van werkgelegenheid (zie Autor et al., 2015 ) en deze oorzaak is wellicht zelfs belangrijker dan handel (zie Autor en Dorn, 2013 ; CE, 2017 ). Automatisering heeft door de verbeterde rekenkracht van computers en continu lagere kosten van ICT steeds meer vat gekregen op cognitief-routinematige taken. Denk hierbij aan banen zoals de boekhouder, de baliemedewerker, telefonistes en marketeers. Het probleem is dat handelsbelemmeringen de banen die zijn geautomatiseerd zijn niet terugbrengen en dat Trump technologische vooruitgang niet kan terugdraaien. Om de Amerikaanse concurrentiepositie te revitaliseren zou Trump zich niet moeten richt op belastingverlaging en de bouw van een muur voor 21,5 miljard dollar, maar op investeringen in onderwijs, scholing en de innovatiekracht, zodat de arbeidsproductiviteitsgroei in de VS weer aantrekt. Uiteindelijk sloeg de Duitse minister van buitenlandse zaken Sigmar Gabriel de spijker op zijn kop door te stellen dat de VS zich niet moet toeleggen op tarieven op Duitse auto’s, maar gewoon zelf betere auto’s moet maken.

Tot slot

Na 100 dagen is het tijd om de balans op te maken over de koers die Donald Trump als president van de VS heeft uitgezet. Zeker voor zijn achterban zal dat tot nu toe een teleurstelling zijn. Hij heeft slechts decreten ondertekend en er is nog geen significante wetswijziging door het Congres geloodst. Ook van zijn protectionistische agenda en stimuleringspakket hebben we tot nu toe nog weinig wapenfeiten gezien. De politieke en economische realiteit blijkt weerbarstig en de eerste 100 dagen hebben de verwachtingen over het tempo waarin Trump zijn plannen tot uitvoer kan brengen naar beneden bijgesteld. Enerzijds betekent dit dat we langer moeten wachten op de beloofde economische stimuleringsmaatregelen. Anderzijds zijn ook de protectionistische maatregelen waarmee Trump dreigde tijdens zijn campagne vooralsnog grotendeels uitgebleven. Van uitstel hoeft echter niet noodzakelijk afstel te komen. Zowel President Trump als de Republikeinse meerderheid in het Congres streven naar een belastingverlaging. Voor extra uitgaven aan infrastructuur bestaat eveneens draagvlak, ook bij de Democraten. Het uiteindelijke stimuleringspakket zal echter van beperkter omvang zijn dan beloofd omdat de budgethaviken de vooruitgang die de afgelopen jaren is geboekt niet te grabbel willen gooien. Ook is er duidelijk een protectionistische koers ingezet, weliswaar in een bescheiden tempo, maar de richting is onmiskenbaar.

Voetnoot:

Referenties:

Acemoglu, D., D.H. Autor, D. Dorn, D., G.H. Hanson en B. Price (2016). Import competition and the great US employment sag of the 2000s. Journal of Labor Economics, 34(S1), S141-S198.

Autor, D.H. en D. Dorn (2013). The growth of low-skill service jobs and the polarization of the US labor market. American Economic Review, 103(5), blz. 1553–97.

Autor, D.H., D. Dorn en G.H. Hanson (2015). Untangling trade and technology: Evidence from local labour markets. The Economic Journal, 125(584), 621-646.

Autor, D.H., L.F. Katz en M.S. Kearney (2006). The Polarization of the U.S. Labor Market. American Economic Review Papers and Proceedings, blz. 189-194.

Berge, W. van den en B. ter Weel (2015), Baanpolarisatie in Nederland, Centraal Planbureau, CPB Policy Brief 2015/13, Den Haag

Capital Economics (2017). Can Trump make American manufacturing great again?, New York.

Marey, P., A. Dumitru, H.P.G. Erken, M. Wijffelaars en E. Barendregt (2017), De impact van Trump op de economie, Rabobank, Utrecht.

Marey, P. en E. Barendregt (2017), Trump's executive orders, Rabobank, Utrecht.