Bedrijven moeten nu doorpakken met hun ethiek

Ethiek terug naar af

Allereerst is er de weg terug naar af. Hoe langer de crisis duurt, hoe meer de ethiek onder druk staat. Dit was de titel van een artikel van mijn hand dat aan het begin van deze crisis in Het Financieele Dagblad verscheen (Kaptein, 2020). Hiermee doelde ik op ethiek van bedrijven tijdens de crisis. Maar eigenlijk geldt hetzelfde voor na de crisis. Hoe financieel slechter bedrijven uit de crisis komen, hoe groter de druk op financieel herstel. En als ethiek wordt gezien als kostenpost, dan ligt het voor de hand dat ethiek wordt wegbezuinigd en uitgeknepen. Te vrezen valt dat bedrijven dan de randen van de wet opzoeken, de eigen gedragscode uitkleden en met de botte bijl ondernemen. Dat zij weer aandeelhouders op de eerst plaats stellen, de korte termijn voorrang geven en denken dat alles mag zolang niemand het ziet.

Een dergelijk doemscenario is niet ondenkbeeldig. Zo stelde hoogleraar Jonathan Holslag (2020) recent in Het Financieele Dagblad dat momenteel alles er op wijst dat de coronacrisis tot een minder duurzame economie leidt. Ook zijn de afgelopen tijd uiteenlopende bedrijven in opspraak gekomen vanwege een gebrek aan crisisethiek. Zoals bedrijven die hun bestuursvoorzitters een salarisverhoging gaven, bedrijven met diepe zakken die hun hand ophielden bij de overheid en bedrijven die de lasten van de crisis makkelijk afwentelden op leveranciers door betalingstermijnen te verlengen, op medewerkers door hen te ontslaan en op verhuurders door geen huur te betalen. Als in crisistijd al een dergelijke ethiek wordt getoond, dan belooft het weinig goeds voor als daarna de overheidssteun wegvalt, rendementseisen toenemen en de concurrentie verhevigt. Gelukkig is de weg naar af niet de enige weg.

Nieuwe moraal

Bedrijven kunnen ook doorgaan op de ingeslagen weg van voor de crisis. Onderzoek enkele jaren geleden door de werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland (2016) laat zien dat bedrijven veel doen aan ethiek. Niet alleen in woord maar ook in daad. Dit voortzetten wordt een hele kluif. De financiële druk op bedrijven neemt immers na de crisis ongetwijfeld verder toe. Niet voor niets waarschuwde Voorzitter Chris Buijink (2020) van de Nederlandse Vereniging van Banken er onlangs voor dat het aantal bedrijfsfaillissementen na de crisis zal toenemen. Bovendien hebben veel bedrijven nog veel in te halen op het gebied van ethiek. In crisistijd hebben zij hun ethiekprogramma’s teruggeschroefd of gepauzeerd. Of het nu gaat om ethiektrainingen, ethiekmetingen of andere ethiekactiviteiten. Al zijn daar goede redenen voor, als deze ethiekactiviteiten noodzakelijk waren dan moeten ze worden ingehaald. Toch is ook deze weg niet toereikend, maar gelukkig is er nog een andere weg.

Want ondanks de commotie over de ethiek van enkele bedrijven hebben veel bedrijven in de crisistijd een ethiek gevolgd die tot voor kort door velen voor onmogelijk werd gehouden.

Naast terug naar het normaal is er de weg naar een nieuwe moraal. Meer dan honderd vooraanstaande Nederlanders pleitten onlangs in de Volkskrant (Engelen e.a., 2020) ervoor om de crisis te gebruiken voor een doorbraak op het gebied van duurzaamheid in het bedrijfsleven. Ook zijn er allerlei andere pleidooien dat de crisis moet leiden tot meer gelijkheid, solidariteit en rechtvaardigheid binnen bedrijven, evenals dat bedrijven meer oog moeten krijgen voor privacy, mensenrechten, diversiteit en lange termijn waarde creatie. Bedrijven die aan deze oproepen gehoor willen geven, doen er verstandig aan hun ethiek te heroverwegen. Daarbij dienen bedrijven zich niet alleen af te vragen of hun huidige waarden en normen toekomstbestendig zijn. De vraag is ook welke plaats ethiek in hun bedrijfsvoering inneemt. Idealiter krijgt ethiek een centrale plaats. Als ethiek de opvattingen van een bedrijf zijn over wat goed is dan dient het de basis van een bedrijf te zijn. En daarmee de basis van de strategie, het verdienmodel en leiderschap.

Doorpakken

De druk op de overheid is groot om bedrijven nu al te dwingen tot meer ethiek. Zo richtte de club van honderd zich op de overheid. De overheid kan met haar steunprogramma bedrijven in de gewenste richting sturen, zo stelt deze club. Daarmee wordt ook voorkomen dat de bedrijfsethiek wegzakt. Maar er ligt daarbij wel een groot gevaar op de loer. Als we deze lijn doortrekken, dan wordt er straks van de overheid geëist dat deze met allerlei nieuwe wetten komt om bedrijven tot meer ethiek te dwingen. Het gevolg daarvan is dat ethiek wordt verengd tot compliance en toezicht zonder de eigenheid en motivatie van bedrijven zelf. Terwijl dat juist ethiek is. Hopelijk laten bedrijven het niet zover komen door nu de weg naar de nieuwe moraal te kiezen. Door nu te doordenken wat hun post-corona ethiek zal zijn en hoe dit merkbaar waar te maken.

Is dit haalbaar? Bedrijven hebben zelf al het antwoord gegeven. Want ondanks de commotie over de ethiek van enkele bedrijven hebben veel bedrijven in de crisistijd een ethiek gevolgd die tot voor kort door velen voor onmogelijk werd gehouden. Vele bedrijven zijn op eigen initiatief verder gegaan dan de coronamaatregelen van de overheid, hebben geen staatsteun aangevraagd ondanks hun financiële nood, zijn solidair geweest met hun stakeholders en hebben hulp verleend aan mensen in nood. Het is dus mogelijk. Nu een kwestie van doorpakken.

Literatuur

Chris Buijink (2020) geciteerd in: Banken verwachten tweede virusgolf, kabinet versoepelt regeling ondernemers. Het Financieele Dagblad, 28 april.

Ewald Engelen, Marcia Luyten, Jeroen Smit e.a. (2020). Bedrijven die het alleen gaat om geld verdienen, hebben geen bestaansrecht. De Volkskrant. 25 april.

Jonathan Holslag (2020). De coronacrisis zal niet leiden tot een duurzame nieuwe economie. Het Financieele Dagblad, 23 april.

Muel Kaptein (2020). Hoe langer de crisis duurt, hoe meer de ethiek onder druk staat. Het Financieele Dagblad, 23 maart.

VNO-NCW en MKB Nederland (2016). Leiderschap in Ethiek: Inspiratie voor een baanbrekende ethiek voor bedrijven. Den Haag.