De ontknoping
In het afgelopen seizoen waren er minstens twee sleutelwedstrijden met sleutelmomenten. Op 11 mei 2025 speelde Feyenoord om tegen PSV in De Kuip. In de eerste helft werd PSV van het kastje naar de muur gestuurd; met de rust 2-0 voor Feyenoord. In de tweede helft gebeurde het omgekeerde; 2-2 na 90 minuten. Gelijkspel? Toch niet. In de 99ste minuut maakte Noa Lang de 2-3. In plaats van één punt geen punt voor Feyenoord, wat in het grote geheel der dingen niet zo belangrijk was. Belangrijk waren de drie punten voor PSV in plaats van één.
Zeker omdat later die dag Ajax thuis met 3-0 verloor van NEC. Zo stond Ajax met nog twee wedstrijden te gaan nog slechts één punt voor op PSV. Drie dagen later speelde Ajax uit tegen FC Groningen. Na 90 minuten stond Ajax met 2-1 voor. Drie punten voor Ajax? Toch niet. In de 99ste minuut maakte Thijmen Blokzijl de gelijkmaker. Eén punt voor Ajax waardoor PSV met nog één wedstrijd te gaan één punt voor stond. Dat bleef zo en daarmee werd PSV kampioen met één punt voorsprong. Toeval speelt een grote rol in het voetbal en dat maakt het ook zo’n leuke sport. Als alles voorspelbaar was zou er niet zoveel publieke belangstelling voor zijn. Maar, waren de uitslagen verwacht? En, waren ze terecht?
De wedstrijd Feyenoord-PSV
In de verwachtingen van bookmakers was er geen duidelijke favoriet. Bij Bet365 waren de noteringen voor een overwinning van Feyenoord 2,55, voor een overwinning van PSV 2,40 en voor een gelijkspel 3,90. Die noteringen kunnen omgerekend worden in verwachte resultaten (Stadtmann, 2006; zie ook: Van Ours en Van Tuijl, 2023): winst Feyenoord 37%, winst PSV 39%, gelijkspel 24%. Omgerekend in verwachte punten; voor Feyenoord 0,37*3+0,24=1,35 en voor PSV 0.39*3+0.24=1,41 voor PSV. Bij dit evenwicht was een gelijkspel geen verrassing geweest.
Utrecht en Ajax hebben de bookmakers dus in positieve zin verrast, Almere en Willem II in negatieve zin.
Maar, hoe goed speelden Feyenoord en PSV eigenlijk? Een indruk van de kwaliteit van het spel wordt gegeven door de zogenaamde verwachte doelpunten (“expected goals”). Een verwacht doelpunt geeft de geschatte kans weer dat een schot (of een kopbal) op doel een doelpunt zou zijn. Die geschatte kans wordt bepaald door een analyse van duizenden schoten op doel gerelateerd aan de locatie van de schutter (afstand en positie ten opzichte van het doel), het lichaamsdeel waarmee een doelpoging wordt gemaakt, het type voorzet en het type aanval (zie bv. Brechot and Flepp, 2020)).
Feyenoord had over de gehele wedstrijd gezien 1,5 verwachte doelpunten; PSV had er 2,7. De verwachte doelpunten kunnen omgerekend worden in verwachte wedstrijdresultaten. De meest simpele manier is een rechtstreekse vergelijking: 2,7 is veel groter dan 1,5 dus PSV wint. Een meer sophisticated methode is om te berekenen wat de verdeling is van de verwachte doelpunten gegeven een gemiddelde van 1,5 en 2.7. Ook bij een dergelijk groot verschil is er een kleine kans dat Feyenoord meer doelpunten scoort dan PSV. Als dit wordt gedaan kan de kans voor winst van Feyenoord berekend worden als 20%, winst van PSV 63% en gelijkspel 17%. De volgende zin wordt dan: Omgerekend in verwachte punten: 0,20*3+0,17= 0,77 voor Feyenoord en 0,63*3+0,17 = 2,06 voor PSV. Zo bezien was de 3-2 winst van PSV terecht.
De wedstrijd Groningen-Ajax
Bij de bookmakers was Ajax favoriet. De B365-noteringen waren 4,75 voor winst Groningen, 4,20 voor een gelijkspel en 1,65 voor winst Ajax. Omgerekend in verwachte uitkomsten is dat 57% winst Ajax, 20% winst Groningen en 23% kans op gelijkspel. Dat weer omgerekend in punten: 0,20*3+0,23=0,83 voor Groningen en 0,57*3+0,23=1,94 punten voor Ajax. Kortom, de bookmakers verwachtten een dominerend Ajax.
De wedstrijd zelf liet een ander beeld zien. Het verwachte aantal doelpunten voor Groningen was 1,9 - en voor Ajax 1,1. Omgerekend in wedstrijduitkomsten: 56% kans op winst Groningen, 22% winst Ajax, 22% kans op gelijkspel. Omgezet in verwachte punten: 0,56*3+0,22= 1,9 punten voor Groningen; 0,22*3+0.22=0,88 punten voor Ajax. Zo bezien zou een winst voor Groningen terecht zijn geweest.
Het voetbalseizoen 2024/25
Een overzicht van het seizoen 2024/25 wordt gegeven in Tabel 1. Naast het aantal behaalde punten aan het eind van het seizoen worden ook de verwachte punten weergegeven, berekend volgens noteringen van bookmakers (voorafgaand aan elke wedstrijd) en volgens de verwachte doelpunten (na afloop van elke wedstrijd). Waar in de beschreven voorbeelden van de wedstrijden Feyenoord-PSV en Groningen-Ajax nogal forse verschillen bestonden tussen beide berekeningen blijkt dit over het gehele seizoen genomen wel mee te vallen. PSV heeft niet alleen het hoogste aantal punten maar ook de hoogste aantallen verwachte punten.
Tabel 1. Overzicht Eredivisie 2024/25.
Toelichting: Bookmaker punten berekend op basis noteringen B365, X-punten berekend op basis van verwachte doelpunten (“expected goals”); cumulatieve verrassing = punten – bookmaker punten; performance = punten – X-punten. Over-performance = performance>0; Onder-performance = performance<0.
Er doen zich wel kleine verschillen voor. Volgens de verwachtingen van de bookmakers zou Feyenoord als tweede zijn geëindigd en was RKC Waalwijk laatste geworden. Volgens de verwachte punten gebaseerd op verwachte doelpunten zou Willem II laatste zijn geworden. Alhoewel in grote lijnen de feitelijke punten en de verwachte punten overkomen bestaan er per club grote verschillen. De grootste positieve cumulatieve verrassingen zijn voor Utrecht (11,9) en voor Ajax (9,5). De grootste negatieve cumulatieve verrassingen zijn voor Almere City (-9.9) en Willem II (-7.7). Utrecht en Ajax hebben de bookmakers dus in positieve zin verrast, Almere en Willem II in negatieve zin.
Figuur 1. Relatie tussen verwachte punten en feitelijke punten; Eredivisie 2024/25.
Als expected goals als maatstaf voor de kwaliteit van het spel wordt gebruikt dan zijn de over-presterende clubs Utrecht (14,2) en Ajax (12,0). Met andere woorden, Utrecht en Ajax hebben het vaakst geluk aan hun kant gehad. Almere City (-14,9) en RKC Waalwijk (-7.3) het minst vaak. Figuur 1 laat het verband zien tussen verwachte punten en feitelijke punten. De clubs – PSV, Ajax, Feyenoord, Utrecht, PEC Zwolle – boven de diagonaal hebben over-gepresteerd. Veel clubs liggen in de buurt van de diagonaal terwijl een aantal clubs er duidelijk onder ligt: Sparta Rotterdam, Almere City, RKC Waalwijk en NEC hebben minder punten behaald dan op grond van hun spel verwacht mocht worden.
De top 3
Seizoen 2024/25 is weer een seizoen met aan het eind de klassieke top 3 op het podium. Tabel 2 laat zien hoe de eindklassering was geweest als de onderlinge resultaten tussen deze drie buiten beschouwing zou worden gelaten. Ajax had de maximale score, Feyenoord behaalde geen enkel punt in de onderlinge ontmoetingen. Zonder die resultaten zou Feyenoord op de tweede plaats zijn geëindigd. Feyenoord behaalde ook de minste punten in de wedstrijden tegen de drie clubs die onderaan zijn geëindigd: Willem II, RKC en Almere City.
Tabel 2. Top 3 totaal aantal punten.
Ajax behaalde weer het maximale aantal van 36 punten, Feyenoord liet er 8 punten liggen. Indien zowel wedstrijden aan de top als onderin buiten beschouwing zou PSV nog net kampioen zijn geworden met Feyenoord op één punt achterstand en Ajax met 10 punten minder op de derde plaats. Ajax boekte de beste resultaten tegen de kop en de staart van de competitie, Feyenoord deed het daar het slechts van de top drie.
De invloed van trainerswisselingen
Gedurende elk Eredivisie-seizoen zijn er clubs die van trainer wisselen. Soms omdat de trainer ontslagen wordt; soms omdat de trainer vrijwillig vertrekt. In het seizoen 2024/25 vonden relatief weinig trainerswisselingen plaats. Jeroen Rijsdijk (Sparta Rotterdam), Hedwiges Maduro (Almere City) en Brian Priske (Feyenoord) werden ontslagen, Robin van Persie veranderde vrijwillig van baan van Heerenveen naar Feyenoord. Tabel 3 geeft een overzicht.
Tabel 3. Trainerswisselingen Eredivisie 2024/25; punten per wedstrijd.
Trainers werden ontslagen wanneer de cumulatieve verrassing negatief was; -0,3 per wedstrijd voor Jeroen Rijsdijk, -0,5 per wedstrijd voor Hedwiges Maduro en -0,2 punt per wedstrijd voor Brian Priske. De opvolgers bij Sparta Rotterdam en Almere City deden het iets beter, maar hadden nog steeds gemiddeld genomen een negatieve cumulatieve verrassing. Alleen Robin van Persie zorgde voor een positieve cumulatieve verrassing bij Feyenoord, gemiddeld een halve punt per wedstrijd. Toen Robin van Persie Heerenveen verliet deed hij dit met een nagenoeg verwaarloosbaar negatieve cumulatieve surprise terwijl zijn opvolger voor een kleine positieve cumulatieve surprise zorgde. De cumulatieve verrassing en de over-performance lopen niet sterk uiteen, wat suggereert dat gemiddeld gezien bookmakers een inschatting maken die sterk overeenkomt met een voorspelling gebaseerd op verwachte doelpunten.
Kortom
Eredivisie seizoen 2024/25 was ongekend spannend. Twee doelpunten in de 99ste minuut, één in een wedstrijd van PSV en één in een wedstrijd van Ajax zorgden ervoor dat PSV kampioen werd en niet Ajax. Was het slechts één van de twee geweest dan was Ajax kampioen geworden. Twee cruciale doelpunten in de 99ste minuut suggereren een hele grote toevalsfactor. Dat is zeker zo, maar binnen de desbetreffende wedstrijden waren ze niet onterecht. Net zoals over het gehele seizoen genomen de winnaar de terechte kampioen is.
Referenties
Brechot, M. and R. Flepp (2020), “Dealing with randomness in match outcomes: How to rethink performance evaluation in European club football using expected goals”, Journal of Sports Economics, 21 (4), 335–362.
Partida, A., A. Martinez, C. Durrer, O. Gutierrez en F. Posta (2021), “Modeling of football match outcomes with expected goals statistic”, Journal of Student Research, 10 (1), 1–10.
Stadtmann, G. (2006), “Frequent news and pure signals: The case of a publicly traded football club”, Scottish Journal of Political Economy, 53 (4), 485-504.
Van Ours, J.C. en M.A. van Tuijl, “De beste trainers van voetbalseizoen 2022/23”, Me Judice, 21 juni 2023.
Bookmaker noteringen en Expected goals