IFRS-9 kan economisch herstel in de weg zitten

Covid-19 en verhoogde kredietrisico’s

Winst- en inkomstendalingen tast de capaciteit van individuen en bedrijven aan om hun rente- en aflossingsverplichtingen te voldoen, met als gevolg dat het kredietrisico in bepaalde sectoren stijgt naar een onwenselijk niveau. De maatregelen ter indamming van het Covid-19 virus raken niet alle sectoren in dezelfde mate. Volgens een recente analyse van S&P (2020b) worden het kredietrisico van vijf sectoren het hardste geraakt: luchtvaart, casino- en game-industrie, recreatiesector, auto-industrie, en de olie- en gasindustrie.

Verhoogd kredietrisico en IFRS9

Door de invoering, in 2018, van de nieuwe IFRS9 accountingsstandaard zullen banken aanzienlijk sneller moeten overgaan tot het aanhouden van voorzieningen voor hun leningen. Dit doet zich in het Covid-19 tijdperk voor het eerst merkbaar voelen. Door IFRS9 worden bankkredieten onderverdeeld in drie verschillende categorieën, in het Engels met stages aangeduid. Leningen zonder verhoogd risico worden geclassificeerd als stage 1. Indien specifieke kredietrisico’s ontstaan in een lening dan verschuift deze naar stage 2 en verder naar stage 3 wanneer een kredietnemer significant in gebreke is met diens aflossings- en/of renteverplichtingen. Voor stage 3 leningen is er niet veel veranderd, maar voor alle andere leningen –een ruime meerderheid– is het voorzieningenregime strenger geworden. Als de macro-economie verslechtert, moeten voor stage 1 leningen al enigszins hogere voorzieningen worden aangehouden: namelijk gebaseerd op het kredietrisico voor de komende 12 maanden, in plaats van minimale voorzieningen zoals voor de invoering van IFRS9[1]. Het effect is nog sterker voor leningen in stage 2. Deze categorie bestond niet voor de invoering van IFRS9 en nu geldt dat de bank voor dergelijke leningen voorzieningen moet treffen gebaseerd op het verwachte risico voor de gehele looptijd. Verder zijn er andere aspecten van IFRS9 die een procyclische werking kunnen hebben. Er wordt gebruik gemaakt van scenario’s en die scenario’s zijn door Covid-19 behoorlijk pessimistisch. De ECB heeft daar naar de bankensector een brief over geschreven, om te benadrukken dat ze van wat betere scenario’s gebruik mogen maken. En IFRS9 maakt gebruik van de een point in time berekening van de probability of default (PD) van leningen waar voorheen de PD een through the cycle karakter had, hetgeen een procyclisch effect heeft op het nemen van kredietvoorzieningen. Het totaaleffect van deze veranderingen is dat banken op een eerder moment grote voorzieningen moeten aanhouden. Dit was ook precies de bedoeling van de regel: om te voorkomen dat banken te laat reserves zouden gaan opbouwen voor crises.

In een extreem scenario zoals Covid-19 leidt IFRS9 tot een snelle verkrapping van de kredietverlening. En daar is een spoedig herstel van de economie niet mee geholpen.

Wat we zeker weten is dat de nieuwe systematiek aan het begin van crisistijden zoals nu zal leiden tot het schaarser worden van bankkapitaal. Macro-economisch bekeken zou schaarste van bankkapitaal nou juist een spoedig economisch herstel in de weg kunnen staan. Toezichthouders zijn zich hiervan bewust. Ze hebben in het kader van de Covid-19 pandemie maatregelen genomen om de schaarste aan bankkapitaal die snel zal ontstaan, te verzachten: banken mogen interen op hun buffers en voorzieningen mogen worden uitgesteld voor leningen die onder moratoriumregelingen vallen. IFRS9 wordt zo tijdelijk gemitigeerd, maar afhankelijk van hoe lang en diep de crisis wordt, zal voor veel leningen uitstel van voorzieningen geen afstel betekenen.

IFRS9 moet worden toegepast en dat zal leiden tot:

1. bij Covid-19 vervroegen van voorzieningen en schaarste aan bankkapitaal;
2. een beperking van de kredietverlening;
3. en, bij terugdraaien, het vervroegen van overvloed aan bankkapitaal en verruiming van de kredietverlening;
4. volatiliteit op de winst- en verliesrekening en balans van banken.

Financiële innovatie: securitisatie als redder in nood?

Banken kunnen de nadelen van IFRS9 opvangen door de impact van migraties in IFRS stages te verlagen door middel van het securitiseren van leningen. Deze securitisaties kunnen plaatsvinden via juridische verkoop van de leningen of in derivaatvorm via significant risk transfer (Deloitte, 2018). Voor de impact op kredietverliezen maakt dat geen verschil. Beide technieken maken het mogelijk om de impact van verschuivingen in IFRS9 stages te reduceren. Dit geldt naarmate de banken de risico’s op kredietverliezen van de gesecuritiseerde leningen bij investeerders plaatsen en zo de volgens IFRS9 te nemen voorzieningen kunnen voorkomen.

Als we kijken naar de nadelen dan zien we dat de risico’s worden verschoven van balans naar balans, waardoor systeemrisico wordt vergroot

De mate van impact voor de investeerder hangt af van het type investeerder: vaak in het Engels onderscheiden in value investors die vooral een veilige belegging zoeken, income investors die behoefte hebben aan een regelmatige kasstroom, en speculative investors die willen profiteren van schommelingen in de markt. De eerstgenoemde groep lijdt doorgaans geen noemenswaardige schade van tijdelijke illiquiditeit, maar de twee andere groepen wel. Income investors hebben de kasstroom nodig voor uitbetalingen die zij moeten doen (bijvoorbeeld pensioenen) en speculative investors kunnen hun beleggingen niet snel kwijt tijdens periodes van tijdelijke illiquiditeit.

Verreweg het grootste deel van de securitisatiemarkt betreft obligaties met een AAA kredietbeoordeling en die worden meestal gekocht door value investors, zoals centrale banken en commerciële banken. De kans dat deze hooggewaardeerde obligaties worden geraakt is klein. Moratoria zijn naar hun aard tijdelijk en die hooggewaardeerde obligaties kunnen tijdelijke verstoringen zonder problemen doorstaan. Daarnaast zal een lage rente en inflatie de tijdswaarde van kasstromen minder van belang maken dan wanneer de rente en inflatie hoog zijn. De rente en inflatie in de E.U. is historisch laag en zal naar verwachting niet op korte termijn stijgen. Dit reduceert verder de negatieve effecten van een moratoria op value investors.

Een ander belangrijk aspect van de hooggewaardeerde securitisaties is dat ze tegen kredietrisico’s worden beschermd door risicodiversificatie: de portefeuille aan leningen in een securitisatie als geheel kan gedijen ook al zijn enkele leningen in de portefeuille in problemen gekomen. Die diversiteit wordt bij securitisaties van bedrijfsleningen of bedrijfsobligaties, een zogenaamde Collateralised Loan Obligation of Collateralised Debt Obligation (afgekort CLO en CDO), bereikt door sector- en geografische diversiteit, en beide diversiteitsvormen geven aanleiding te voorspellen dat de AAA securitisaties in ieder geval voorlopig goed zullen presteren (S&P 2020c).

Verder heeft de ECB in maart 2020 maatregelen aangekondigd die een extra stimulans geven aan de securitisatiemarkt zoals de versoepelingsmaatregelen voor TLTRO III. Via TLTRO III kunnen banken bepaalde tranches van securitisaties bij de ECB belenen tegen gunstige voorwaarden, waardoor de liquiditeit in de markt wordt vergroot.

Voor- en nadelen van deze vorm van financiële innovatie

Het toepassen van financiële innovatie zoals securitisatie kan nuttig zijn, maar is niet zonder risico. We zetten de voor- en nadelen op een rij.

Voordelen:

1. Krediet- en liquiditeitsrisico’s die vatbaar zijn voor IFRS9 voorzieningen worden door banken overgedragen aan institutionele beleggers.
2. Investeerders vangen de kredietverliezen op in plaats van de bank, waardoor de bank aan het begin van een crisis minder hoeft te voorzien en minder voorzieningen hoeft terug te draaien bij verbeterde omstandigheden.
3. De economie kan sneller uit het dal komen doordat banken minder te kampen hebben met kapitaalschaarste aan het begin van een crisis.
4. De kans op oververhitting van de economie aan het einde van een crisis neemt af doordat voorkomen wordt dat banken overwinsten maken vanwege vrijval van eerdere getroffen voorzieningen.

Als we kijken naar de nadelen dan zien we dat de risico’s worden verschoven van balans naar balans, waardoor systeemrisico wordt vergroot. De financiële crisis van 2008 werd mede zo ernstig vanwege dit systeemrisico. Sindsdien zijn evenwel behoorlijke verbeteringen aangebracht door wet- en regelgeving. Zo moeten banken een deel van het risico zelf behouden, is er bij kredietbeoordelingen meer aandacht voor voorheen onderschatte correlaties en zijn hersecuritisaties uit de gratie. Desalniettemin blijft gelden dat als daarmee een groot deel van de onderliggende activa in een securitisatie in betalingsproblemen komt, dit onherroepelijk impact heeft op de waarde van de securitisatie. Securitisaties die voor de effecten van het Covid-19 virus al een zwakkere activaprestatie ondervonden, bijvoorbeeld door een hoger percentage aan niet- of matig-presterende leningen, zijn daarvoor kwetsbaar (zie b.v. S&P, 2020a). Investeerders moeten zich van die risico’s vergewissen bij het bepalen van de waarde die zij aan een securitisatie toekennen. Daarnaast kan het verkopen van een portefeuille om de verplichte voorzieningen te omzeilen, leiden tot vanuit een toezichtperspectief ongewenste arbitrage, waarbij de bank gemotiveerd wordt zijn risicovolle portefeuilles te verkopen aan die partijen die geen of minder voorzieningen hoeven te treffen buiten het toezicht om.

De nadelen op een rij:

1. Systeemrisico wordt vergoot vanwege het doorschuiven en verkopen van risico.
2. Prijsvorming van een securitisatie van leningen waarvoor een voorziening moet worden getroffen door IFRS9, is lastig en correlaties kunnen overschat worden.
3. Het komt de transparantie van wie welke risico’s draagt ten goede als risicovolle leningen van balans naar balans gaan.

Conclusie

In een extreem scenario zoals Covid-19 leidt IFRS9 tot een snelle verkrapping van de kredietverlening. En daar is een spoedig herstel van de economie niet mee geholpen. Dit is een ongewenst effect van de invoering van de nieuwe regel. Securitisatie kan een redder in nood zijn voor banken die kampen met de volatiliteit die met IFRS9 gepaard gaat. Het is echter niet zonder risico. Of de voordelen ervan opwegen tegen de nadelen, daar zijn de meningen onder de auteurs over verdeeld.

Voetnoten

Literatuur

Deloitte. (2018). Securitisation: reducing risk and accounting volatility.

Standard & Poor’s (S&P). (2020a). European ABS and RMBS: Assessing the credit effects of Covid-19.

Standard & Poor’s (S&P). (2020b). Industries most and least impacted by Covid 19 from a probability of default perspective March 2020 update.