Maatschappelijke kosten van zomertijd

Inleiding

In 1916 stelde de Duitse overheid als eerste zomertijd in. Men zette de klok een uur later ten opzichte van de (standaard) wintertijd, met als argumenten betere benutting van de uren daglicht en energiebesparing. Verschillende Europese landen volgden, waaronder Nederland. Nederland schafte de zomertijd in 1946 af, waarna deze in 1977 opnieuw werd ingesteld naar aanleiding van de oliecrisis. Energiebesparing was op dat moment opnieuw het argument om dit te doen. Tijdens de jaren ‘70 raakte zomertijd wijdverbreid in Europa en sindsdien hanteren EU landen gelijke data voor de zomertijd.

Uur meer daglicht

Zomertijd levert effectief een uur meer daglicht op, omdat de lichte uren beter overlappen met de uren waarin we actief zijn. In de vroege ochtend snoepen we er een uurtje licht af, dat er in de avond weer bijkomt. Het uurtje in de ochtend wordt in Nederland door bijna niemand gemist, omdat de meesten dan nog op één oor liggen. Het uurtje in de avond is welkom, want kan besteed worden in de tuin of op het terras. En het rondje hardlopen of fietsen na de avondmaaltijd is aantrekkelijker bij daglicht dan in het donker.

Permanente tijd

Tegenover deze argumenten staan duidelijke nadelen, waar in recente jaren steeds meer aandacht voor is. Daarom heeft de Europese Commissie in 2018 voorgesteld om een permanente tijd in te stellen. Daar zijn verschillende smaken voor: permanente wintertijd, permanente zomertijd, of precies daartussenin – dat wil zeggen éénmalig de klok een half uur verzetten en daarna niet meer.

De voordelen van een permanente tijd betreffen onder andere gezondheid en veiligheid. Een niet-permanente tijd kan slaap- en hartproblemen veroorzaken (RIVM, 2019). Slaperigheid kan tot gevaarlijke verkeerssituaties leiden en kan gevaar opleveren bij de beroepsuitoefening van bijvoorbeeld chirurgen en mensen die machines bedienen (Kecklund en Axelsson, 2016). Dergelijke maatschappelijke kosten kunnen worden beperkt door een permanente tijd in te voeren.

Bovendien vermindert het belang van energiebesparing – het oorspronkelijke argument voor het verzetten van de klok. Verlichting is, zeker met de opkomst van ledverlichting, in de loop van de tijd aanzienlijk efficiënter geworden. En de meeste bedrijven en werkenden kunnen heden ten dage prima zonder daglicht produceren.

De baten van zomertijd zijn kleiner geworden dan bij de invoering ervan het geval was. Tegelijkertijd weten we nu meer over de kosten van een niet-permanente tijd.

Onderaan de streep zal naar de kosten en baten van een permanente tijd moeten worden gekeken. Energiebesparing, gezondheid en veiligheid zijn allemaal valide argumenten. De maatschappelijke kosten en baten ervan zijn goed te bepalen op basis van bestaande kennis. Daarbij is niet alleen het maatschappelijk saldo van de kosten en baten relevant, maar ook de verdeling. De één heeft minder baat bij een permanente tijd dan de ander. Denk bijvoorbeeld aan horeca die meer omzet kan boeken als het ’s avonds langer licht is.

Synchronisatie

Een belangrijk aspect, waar ook de Europese Commissie veel oog voor heeft, is synchronisatie. Als landen binnen de EU verschillende tijden aanhouden dan heeft dat negatieve gevolgen voor de internationale handel en investeringen (ICF International, 2014). Het al dan niet internationaal synchroniseren van de tijd heeft dan ook belangrijke invloed op de uitkomst van een maatschappelijke kosten-batenanalyse.

Slot

De baten van zomertijd zijn kleiner geworden dan bij de invoering ervan het geval was. Tegelijkertijd weten we nu meer over de kosten van een niet-permanente tijd. Het is tijd om de kosten en baten van de verschillende alternatieven – permanente zomertijd, permanente wintertijd of daar precies tussenin – op een rij te zetten, zodat we een keuze kunnen maken waar we als maatschappij de meeste vruchten van plukken.

Referenties

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (2019) Standaardtijd, zomertijd en gezondheid.

Kecklund G, Axelsson J. Health consequences of shift work and insufficient sleep. BMJ 2016; 355: i5210.

ICF international (2014). The application of summertime in Europe.