Column: Wat wil Poetin bereiken met eis om gas in roebels af te rekenen?

In het begin van vorige week stevende de Europese economie op een abrupte dip af omdat president Poetin de gaskraan voor Europa dicht leek te gaan draaien. Woensdag haalden we echter opgelucht adem toen we dachten dat de Duitse bondskanselier Scholz de president op andere gedachten had gebracht. Een dag later sloeg de paniek echter weer toe toen Poetin ogenschijnlijk een U-bocht maakte met de aankondiging dat er vanaf vrijdag slechts gas gekocht kon worden bij betaling in roebels. Vrijdag leek het opeens weer een loos dreigement omdat Rusland- ondanks de weigering van Europa om in roebels te betalen – gewoon gas bleef leveren. Wat moeten we hiervan denken?

Waarom roebels?

In de berichtgeving over Poetins verklaringen ging de aandacht van persbureaus de afgelopen twee weken vooral uit naar de valuta waarin betaald moet worden voor de gas- en olieleveranties; roebels in plaats van dollars en euro’s. Ook veel analisten en andere commentatoren richtten zich op de valuta’s. Volgens sommigen is Poetins zet vooral bedoeld om de koers van de roebel op te krikken na de duikvlucht waarin het terecht kwam sinds de Russische inval in Oekraïne. Of het zou een list van hem zijn om het verbod op zakendoen met de Russische centrale bank te doorkruisen door de westerse landen te dwingen om indirect een beroep te doen op de Russische centrale bank. Er zijn immers weinig roebels in omloop buiten Rusland. Dit zou een eerste stapje zijn op weg naar vervulling van de Russische wens om weer toegang te krijgen tot de internationale financiële markten.

Gratis gas

Ikzelf ging aanvankelijk ook van deze laatste verklaring uit, ook al zou heropening van de financiële markten daarmee voor de Russische overheid en Russische bedrijven slechts een heel klein beetje dichterbij zijn gekomen.

Maar bij nader inzien is er een veel simpelere verklaring voor Poetins eis dat er in roebels betaald moet worden. De president heeft in de toelichting op zijn voornemen om voortaan alleen betalingen in roebels te accepteren, al meerdere keren zijn afkeuring uitgesproken over het bevriezen van Russische bezittingen in het buitenland. Tegelijkertijd heeft hij herhaaldelijk gezegd dat niemand van Rusland mag verwachten dat het olie en gas gratis levert.

Wat er gebeurt, is dat wij aan Europese afnemers gas leveren en zij ons in euro’s betalen en vervolgens bevriezen zij die euro’s. Dus er is reden om te stellen dat een deel van het gas dat we aan Europa geleverd hebben, zonder betaling heeft plaatsgevonden.

Met deze laatste uitspraak doelt Poetin op het feit dat ook de dollars en euro’s waarmee Russische gas- en olieleveranciers door westerse afnemers betaald krijgen, getroffen zijn door de bevriezing van Russische bezittingen in het buitenland. “Wat er gebeurt, is dat wij aan Europese afnemers gas leveren en zij ons in euro’s betalen en vervolgens bevriezen zij die euro’s. Dus er is reden om te stellen dat een deel van het gas dat we aan Europa geleverd hebben, zonder betaling heeft plaatsgevonden”, aldus de Russische president eind vorige week.

Zo bezien is het ook begrijpelijk waarom Rusland Westerse afnemers wil verplichten het geld voor de gasleveranties over te maken naar een rekening bij de Gazprombank in Rusland, want daar kunnen westerse autoriteiten geen beslag op leggen. Naar verluidt mogen de westerse afnemers het geld gewoon in euro’s of dollars over blijven maken, als het maar naar een rekening bij Gazprombank wordt overgeboekt. Gazprombank zet het euro- of dollarbedrag vervolgens om in roebels en maakt het bedrag over aan de Russische gas- en olieleveranciers.

De eis van Poetin is er, denk ik, dus vooral op gericht om Russische bedrijven de zekerheid te bieden dat ze kunnen beschikken over de betalingen die ze ontvangen hebben voor het leveren van gas. Om te voorkomen dat dat geld bevroren wordt is het van belang dat het geld niet in westerse valuta bij een westerse bank wordt aangehouden. Zolang Europa nog gas van Rusland wil kopen, is het niet raar dat er voor wordt betaald en dat  Rusland wil dat het geld dat daarvoor wordt overgemaakt te allen tijden ter beschikking blijft van de Russische bedrijven die het gas geleverd hebben.

Slot

Aangezien Gazprombank uitgezonderd is van de sancties lijken er mogelijkheden voor een compromis. Vrijdag bleek dat de gascontracten voorschrijven dat pas twee weken na een gaslevering betaald hoeft te worden. Dat geeft Europese afnemers, hun overheden en de EU enige tijd een betalingsafspraak met Rusland overeen te komen die er voor zorgt dat Rusland betaald wordt voor het gas dat het levert en de ingestelde sancties niet doorkruist worden.

Raoul Leering schrijft deze column op persoonlijke titel. De columns zijn op geen enkele wijze bedoeld als beleggingsadvies. Deze bijdrage verscheen reeds in De Financiële Telegraaf.